- Scholieren.com

Geschiedenis samenvatting H5
Het mensen wereldbeeld van de renaissance en de hernieuwde oriëntatie op de klassieke oudheid
(De Renaissance)
In Italiaanse steden (Milaan, Rome en vooral Florence) ontstond een nieuw wereldbeeld. Het nieuwe
wereldbeeld had een andere kijk op de mensen en wereld, en het had een ander levensgevoel. De
motto veranderde van memento mori (gedenk te sterven) naar carpe diem (pluk de dag) ze hadden
meer oog voor de plezierige kant van het leven.
Het nieuwe wereldbeeld ontstond doordat rijke handelaren hun rijkdom gingen tonen, ze lieten
mooie huizen bouwen met kunstwerken van de beste kunstenaars.
Ze gingen de middeleeuwen zien als een donkere tussenperiode. Voor de oudheid hadden ze veel
bewondering. De mensen voelde zich herboren, vandaar de renaissance (wedergeboorte). Die
begon in de 15e eeuw in Italië. Daarmee begon de vroegmoderne tijd.
In de middeleeuwen hadden monniken de teksten uit de oudheid vaak veranderd dat het klopte met
de christelijke leer. De humanisten wilde de teksten weer herstellen naar de originele staat. Het
humansisme kreeg een impuls toen Constantinopel werd veroverd door de Turken. De geleerden uit
die stad vluchtten naar Italië en namen klassieke werken mee. Later werd het 'humanisme' een
opleiding op de hogere burgerij. De ideale mens was en uomo universalis (goed ontwikkeld op veel
terreinen) zoals Leonardo da Vinci.
Een christelijk humanist buiten Italië was de Rotterdamse Erasmus. Hij vond dat het stof dat op het
christendom was gekomen eraf gezuiverd moest worden.
Schilderijen en beelden vanuit de Oudheid kwamen ook in beeld van de humanisten. Er werd ook
niet alleen maar geschilderd over het christendom, er werden nu ook naakte mensen afgebeeld. Ook
was de kunstenaar niet meer anoniem maar signeerde zijn werken. En gebouwen gingen weer lijken
op de Oudheid met hun zuilen.
Het begin van de Europese overzeese expansie (Europese expansie)
In de 15e eeuw waren er nog geen Europeanen aan de andere kant van de wereld gekomen.
European kregen koopwaar binnen via Constantinopel. Maar omdat die was ingenomen door de
Turken droogde de handel daar op. Mensen wilden graag specerijen hebben om hun niet
ingevroren, oud eten smaak te geven. Europeanen moesten een route verzinnen naar het oosten,
want de Turken stonden hun land als route niet toe.
De Portugezen waren de eerste die over zee een poging waagden. Hendrik de ‘Zeevaarder’
financierde zeereizen, zelf heeft hij nooit gevaren wel stichtte hij een speciale school. Door
expedities kwamen ze steeds verder, tot in Kaap de Goede Hoop. Daar stichtte ze handelsposten en
dreven handel met slaven en goud als winst. In 1498 stak Vasco da Gama over naar India. De
Portugezen namen kruidnagel, noodmuskaat en foelie mee.
Portugal was de eerste maar Spanje probeerde om via de andere kant van de wereld naar Indië te
komen. In 1492 voerde de Italiaan (!) in Spaanse dienst naar Amerika, hij dacht dat ie in Indië was.
Amerigo Vespucci ontdekte dat het een nieuw continent was, hij noemde het Mundus Novus
(Nieuwe Wereld). De Spanjaarden namen Amerika (Mexico) in bezit, de Azteken stierven door de
meegebrachte ziektes.
Ook Engelsen, Fransen en Nederlanders probeerden specerijen te halen. Portugal vocht ertegen,
daardoor ging de Nederlander Willem Barentsz met Nova Zembla via het noorden in 1596, hij
strandde en kwam dood terug. Cornelis de Houtman bereikte via het zuiden wel Indië.
De splitsing van de kerk in West-Europa (Splitsing kerk West-Europa)
Erasmus zuiverde in 1516 de Bijbel, de Vulgaat (de oude Bijbelvertaling). Erasmus was een
hervormer, hij wilde af van de heiligenverering, bedevaarten en heilige beelden.
Maarten Luther zorgde voor een splitsing, hij was ook een Reformator, er ontstonden protestanten
en katholieken (katholieken inclusief depaus). Luther stuurde in 1517 een brief aan een bisschop met
95 stellingen. Dat ging onder meer over de aflaat, je kon je zonden afbetalen en hoefde dan minder
lang of niet in het vagevuur te boeten na je dood. Van het geld werd de Sint Pieterskerk in Rome
gebouwd.
Johannes Calvijn was een humanist en protestants, nog erger dan Luther. Er zijn twee verschillen
tussen Calvijn en Luther:
- Calvijn dacht dat God aan het begin van je leven had vastgesteld of je naar de hemel of hel gaat.
Luther zei dat je jezelf nog wel kon redden door te geloven.
- Luther stond helemaal aan de kant van de vorsten.
Calvijn zei hetzelfde maar je moet tegen je vorst in opstand komen als hij niet handelt volgens
de Bijbel.
Vanuit Genevé verspreidde het Calvinisme zich over Europa. Duitsland splitste zich in 1520 op in
twee godsdiensten door oorlogen. In Frankrijk waren ook oorlogen tussen katholieken en hugenoten
(ofwel Franse calvinisten).
Het ontstaan van de Nederlandse staat (Ontstaan Nederlandse staat)
Karel V was de baas over de 17 gewesten van de Nederlanden. Toch vormden de gewesten geen
eenheid. Karel wilde daar verandering in brengen en zorgde voor meer centraal bestuur in Brussel,
door middel van de Raad van State. Hij wilde ook minder afhankelijk zijn van de hoge edelen en
haalde juristen uit de burgerij. Verder verenigde hij de gewesten door één geloof in te voeren,
katholiek. Protestanten werden door een inquisitie (rechtbank) opgespoord en op de brandstapel
gegooid.
De opvolger van Karel was zijn zoon Filips II, hij zat in Spanje en zijn halfzus Margaretha van Parma
was landvoogdes van de Nederlanden, ook vroeg hij vertrouwelingen om op het land te pas.
Opmerkelijk want normaal doet de adel dat. Filips deed dit expres om de edelen buitenspel te
zetten.
400 (lage) edelen trokken naar het paleis van M. van Parma, daar pleitte ze voor vermindering van
godsdienstvervolging. Margaretha stopte de ketterij tijdelijk. De calvinisten durfden weer
samenkomsten te houden, maar ze hadden geen kerkgebouw dus moest het in de openlucht,
hagenpreken. In 1566 in het Vlaamse Steenbergen hield de predikant een preek over
beeldenverering in het katholicisme. Gevolg daarvan was dat de Beeldenstorm ontstond in
Vlaanderen, Brabant en Holland.
Filips hoorde dit en stuurde in 1567 de harde Alva met een groot leger. Door een rechtbank liet hij
1100 mensen vermoorden. Veel calvinisten en protestanten ontvluchten de Nederlanden naar
Duitsland, waaronder Willem van Oranje. Die vormde daar een leger waarmee hij in 1568 weer
binnenviel. De Nederlandse Opstand was begonnen. Deze inval mislukte waardoor ze het vanaf zee
probeerden met ballingen (verbannen mensen), de watergeuzen. In 1572 namen zij Den Briel in,
Hollandse en Zeeuwse steden liepen toen al snel over naar de Opstand. Tegelijkertijd nam Willem
van Oranje steden in het oosten en zuiden in. Belangrijke gevechten in Alkmaar en Leiden verdreven
de Spaanse troepen.
De Spaanse troepen konden worden verdreven door:



Geldnood bij Filips
Hij voerde ook oorlog met de Turken, dus aandacht was verdeeld
Spaanse soldaten sloegen aan het muiten vanwege geen uitbetaling
Willem van Oranje sloot met Holland en andere noordelijke gewesten een militair verbond, de Unie
van Utrecht. Dit was de kern van een nieuwe staat. Er werd ook een onafhankelijkheidsverklaring
aangenomen, het Plakkaat van Verlatinghe.
De Opstand kwam even in een put te zitten want de Unie van Utrecht wilde steun krijgen van de
Fransen door een broer van de Franse koning aan te nemen. Hij veroorzaakte echter alleen maar
problemen. De Hertog van Parma, de landvoogd van de Unie van Atrecht, veroverde helaas veel
steden terug in Brabant en Vlaanderen waaronder ook Antwerpen, een sterke economische stad.
Tot overmaat van ramp werd Willem van Oranje ook nog vermoord in 1584.
Maar ook Parma maakte gelukkig fouten, hij moest Engeland aanvallen maar zijn enorme
oorlogsvloot verdronk. De Opstand was gered. Zo ontstond in 1588 de Republiek der Verenigde
Nederlanden.
Het lukte Filips niet meer om iets terug te winnen, hij vocht namelijk op te veel verschillende
fronten. De zoon van Willem van Oranje, Maurits, veroverde het hele noorden. Spanje en de
Republiek sloten een bestand voor 12 jaar. Later ook nog het definitieve einde: de Vrede van
Münster. Dit was de Tachtigjarige Oorlog.