- Scholieren.com

Geschiedenis Samenvatting
De Republiek
 = leidt tot
Onderstreept = Paragraaf
gekleurd = belangrijk
onderaan historische context staat een tijdlijn
De moord op Willem van oranje
1580: Willem van Oranje vogelvrij verklaard
10 juli 1584: Willem van Oranje vermoord
1585: In name Antwerpen door de Spanjaarden
1588: einde Spaanse opmars, begin Gouden Eeuw
Het Begin van de Opstand
1515: Karel V aan de macht.
Verder met centralisatie  Collaterale Raden:
 Raad van State (meeste aanzien)
 Geheime Raad (wetten en toezicht)
 Raad van Financien (belasting)
15e en 16e eeuw bloei handel en nijverheid
Karel afhankelijk van de rijke burgers (geld voor oorlog)
Hij respecteerde privileges, maar centralisatie werd gezien als bedreiging privileges.
Bestrijding protestantisme was bedreiging zelfstandigheid van de steden (geen eigen geloofskeuze)
Karel was: koning Spanje, heer Nederlanden en keizer Duitsland
1519: Karel net keizer, begin Reformatie van Luther
Luthers kritiek op katholieke kerk:
 Rijkdom en macht was in tegenstrijd met bijbelse wetten
 Bijbel moest vertaald worden in volkstaal
 Kerk kon mensen niet redden, dit moest genade van God doen
Zijn ideeen verspreidden zich via boeken en pamfletten
Geloofseenheid zou Karel helpen bij centralisatie, dus:
1521; bijeenkomst in Worms, alle vorsten EN Luther
Luther werd gevraagd of hij vasthield aan zijn opvattingen.
Luther zei dat hij niet anders kon dan luisteren naar het ware geloof  Definitieve scheiding
katholieke kerk vs lutheranisme
Geschriften van luther verboden en Luther bestempeld als ketter
Luther kreeg steun van vorst van Saksen.
Kasteel Wartburg werd bijbel vertaald naar het duits.
Karel voerde oorlog tegen protestantse vorsten
1555: Vrede van Ausburg (cuius regio, eius religio = wiens regio, diens religie)
De inquisitie
1521: instellen inquisitie die ketters moest opsporen en berechten
1550: Bloedplakkaat
(alle ketters, bezit van ketterse boeken en onderdak bieden aan ketters moeten dood)
Gewone volk en bestuurders hadden moeite met strengheid en aantasting privileges.
Onder Filips II
Strenge vervolging o.l.v. Filips II leidde tot Nederlandse Opstand
1560: begin verspreiding leer Calvijn
Calvijns kritiek op Katholieke kerk:
 Zonder toestemming overheid kerken vormen
 Opstand tegen godeloze overheid
1565: hoge edelen vragen Filips minder hard op te treden (waaronder Willem v. Oranje)
Filips matigde niet, gaf Margretha van Parma opdracht streng op te treden.
1566: lage adel in actie bij paleis van Brussel  Margaretha van Parma vraagt inquisitie tot minder
hard optreden  calvinisten denken dat ze hun gang kunnen gaan.
Leid tot bijeenkomsten buiten de stadsmuren en Beeldenstorm (bestormen katholieke kerken)
Gevolg Beeldenstorm: inzetten hertog van Alva
Vele vluchten voor brute optreden Alva.
Raad van Beroerten (Bloedraad): executie protestanten
Ook hoge edelen Egmond en Hoorne geëxecuteerd (want te weinig gedaan tegen calvinisme)
Willem van Oranje roept op tot verzet:
Eerst alleen steun va vluchtelingen op schepen (watergeuzen)
Maar dan (1572) nemen watergeuzen Den Briel in, meer steden sluiten zich aan (Holland en Zeeland)
Alva blijft wreed optreden en belasting verhogen
Juli 1572: Opstand houd staten vergadering en benoemd Oranje tot Stadhouder.
Het ontstaan van de Republiek
1579: andere steden sluiten zich aan bij Oranje in Unie van Utrecht
1588: ontstaan Republiek der Verenigde Nederlanden
1572: Alva trekt door het land om overgave te dwingen
Maar Alva moet vechten tegen huurlingen leger Oranje, geuzen en schutterijen vd opstand.
Opstandelingen keerden zich tegen:
 Spaanse leger
 Bestuurders die trouw bleven aan Filip II
 Katholieken geestelijken en andere overtuigde katholieken
Oranje wilde gelijke rechten alle geloven, maar opstandelingen gingen tegen katholieken
1572: geuzen vermoordden 19 geestelijken in Gorinchem.
1573: Hollandse staten verbieden katholieken.
Oranje richt zich op nationale propaganda ipv anti-katholiek, zijn boodschap:
Vaderland beschermen, het ligt niet bij Filips maar bij slechte adviseurs (Alva)
1573: plan om Leiden te overwinnen, door uithongering, maar Leiden had voedsel ingeslagen.
Spanje vertrok richting oosten om tegen Lodewijk (broer Oranje) te vechten
Na Lodewijk verslagen te hebben, weer terug naar Leiden.
Dit maal niet genoeg eten, veel Leidenaren stierven.
Gevolg: Geuzen staken de dijken door en zette Leiden onder water, Spanjaarden vluchtten en
Geuzen kwamen binnen varen met haring en Wittebrood (Leids ontzet)
Leger alva steeds grotere financiele problemen
Geen salaris leger plunderingen, moorden  zuidelijke gewesten verklaren soldaten Filips tot
vijand  vredesbesprekingen zuidelijke gewesten en Oranje (in Gent)
1576: Pacificatie van Gent (vredes besprekingen)
Zuidelijke gewesten werken samen met Holland en Zeeland om Filips te verdrijven
+ gewetensvrijheid (geen vervolgingen om geloof)
Radicalen calvinisten slaan door en veroveren andere belgische steden
1578: Amsterdam als laatste stad aan de kant van Oranje (door handels blokkade)
Alternatie van Amsterdam: Calvinisten nemen macht over en zetten katholieke bestuurders af,
monniken opgepakt en verjaagd.
Acties calvinisten schrikken katholieken af, ze sluiten vrede met de koning.
1579: Unie van Atrecht (neef Filips, Parma, sluit verbond met zuidelijke gewesten)
Unie van Utrecht (tegenbeweging opstandige gewesten, zelfstandig maar steunde militair)
Unie van Utrecht in eerste instantie gewetensvrijheid, maar al snel calvinistisch
1581: opstandige gewesten zetten Filips af, na vogelvrij verklaring Oranje (Plakkaat van Verlatinge)
1580: Einde Turkse oorlog met Spanje (Filips had veel geld geïnvesteerd)
Hierdoor betaling Nederlandse soldaten  Parma rukte op en veroverde Brabant, Vlaanderen en
Noord- en Oost-Nederland
Opstandelingen konden na dood Willem v Oranje maar geen nieuwe leider vinden.
Kregen wel steun van Engeland, Filips verklaarde Engeland de oorlog en viel aan met Armada.
Dit mislukte compleet.
1588: vorming de Republiek der Verenigde Nederlanden. (Holland, Zeeland, Utrecht en Friesland)
1589: Filips geeft Parma opdracht mengen burgeroorlog in Frankrijk
Hierdoor konden de Nederlanden zich beter verdedigen.
1596: Bondgenootschap Engeland, Frankrijk en Republiek (eerste landen erkenning Republiek)
1598: dood van Filips II + uitbreiding Republiek
Bij Vrede van Munster wordt Republiek pas echt erkend.
De Gouden Eeuw
1609-1621 Twaalfjarig Bestand
1621: opnieuw oorlog Spanje
1648: Vrede van Munster (einde oorlog)
Republiek was onderverdeeld in 7 zelfstandige gewesten.
Deze hielden Statenvergaderingen, waar burgerij en adel meededen (geen geestelijkheid)
Regenten= bestuurders van Republiek, uit invloedrijke families, macht onderling verdeeld
Statengeneraal= centrale instelling, hele jaar door vergaderingen in Binnenhof
Verantwoordelijkheden: buitenlandse-, militaire politiek en Staatsleger.
Kosten verdeeld over gewesten (vb. Holland betaalde grootste deel, dus veel macht)
Onderhandelen duurde lang, want constant reizen tussen Binnenhof en eigen gewest voor overleg
VOC= Verenigde Oost-Indische Companie, bemoeide Staten Generaal zich ook mee
Generaliteitslanden= door Spanje veroverde delen (Brabant, Limburg en Vlaanderen) door SG
bestuurd.
De stadhouder en de landsadvocaat
Maurits:
 Stadhouder
 In dienst van Staten Generaal
 Recht om regenten te benoemen
 Opperbevelhebber Staatsleger
Van oldenbarnevelt:
 Raadspensionaris Holland
 Voorzitter en vertegenwoordiger van Staten van Holland
 Politiek leider Republiek
In de oorlog tegen Spanje werkten ze goed samen
Daarna tijdens vrede (Twaalfjarig bestand) religieuze en politieke tegenstellingen en conflicten
Van Oldenbarnevelt
Gematigde calvinisten (rekkelijken)
Vrede behouden ivm handel
Maurits
Orthodoxe calvinisten (preciezen)
Oorlog hervatten
1617: conflict werd bijna burger oorlog
Van Oldenbarnevelt vormt eigen leger Maurits liet Oldenbarnevelt arresteren en verving al zijn
aanhangers  Van Oldenbarnevelt word (mei 1619) onthoofd 1621 oorlog Spanje hervat
Eerst Holland en Zeeland lijden onder oorlog, maar dan (1576) verplaatst oorlog zich naar Zuiden en
oosten.
Gevolg  Gouden Eeuw: lange periode economische groei in het Noordelijke Nederland
Veel handel tussen Holland en Oostzee(vb. hout en teer)
Moedernegotie: oorspronkelijke handel met Oostzee (omdat alle handel vanuit daar was ontstaan)
Door aanvoer Oostzee (onder anderen graan) konden Nederlandse boeren specialiseren
Dit verbrak feodale stelsel, omdat ze niet meer alleen voor zichzelf en heer produceerde.
Specialisatie in: tuinbouw, vlees, zuivel en gewassen voor nijverheid  bloei handel en nijverheid
(zoals scheepsbouw)
Extra stimulans voor Hollandse en Zeeuwse steden was ondergang Antwerpen
Eerst in Antwerpen bloeiende nijverheid, maar val van Antwerpen (1588)  Zeeland houdt Schelde
dicht, dus geen kans op herstel  arbeiders vluchten naar Holland (oorlogsgeweld en vervolging) 
Leiden, door toestroom vluchtelingen, belangrijkste textielstad
Vorsten en adel in andere landen alleen bezig met geld voor oorlog
In Republiek handelsbelangen voorop, kooplieden hadden contact met regenten
Vanaf 1595 al veel concurrentie scheepvaart Azie, dus vanaf 1602 oprichting één groot bedrijf (VOC
zie vorige bladzijden)
Steden lokten arbeiders, om economie te kunnen laten groeien (vb. vrijstellen gebouwen katholieke
kerk)
Gevolg: ook meer geloofsvrijheid
Portugese joden kwamen terecht in Amsterdam, eerst nog beperkte mogelijkheden (gebedshuizen
die niet opvielen) later minder eisen.
Dankzij, vooral calvinistische, kooplieden uit zuidelijk Nederlanden werden Holland en Zeeland
centrum van wereldhandel.
Ook steeds meer handel Azië, Afrika en Amerika.
Nederlanders stichten Batavia (Jakarta) als handelscentrum voor boten tussen Europa en Azië.
Door opbloei landbouw en nijverheid (Republiek was het welvarendste land van Europa) meer
luxegoederen waaronder drukwerk.
Ook veel schilderwerk, mensen van buitenaf verbaasde zich hoe middenstanders schilderijen konden
hebben.
Na tachtigjarige oorlog kwamen Engeland en Frankrijk op.
1652- 1672: Republiek drie maal in oorlog met Engeland
1672- 1713: Republiek drie maal in oorlog met Frankrijk
Hierdoor langzaam een einde aan de Gouden Eeuw
De verlichting
Schildering Leonard Defrance (zie blz. 86 historische teksten)
Boodschap: gelijkheid en intellect wordt beoefend voor het huis van Minerva (godin van kunst en
wetenschap)
Immanuel Kant (1724-1804): filosoof en verlicht denker
Citaat over verlichting: ‘’Durf te denken’’ (de mens is schuldig voor tijd voor verlichting, want men
moet zelfstandig na gaan denken.
Filosofische stroming
Empirisme
Rationalisme
Overeenkomst
Verschil
Traditie+geloofrede+waarneming Kennis komt voor uit ervaring
en waarneming
Traditie+geloofrede+waarneming Het menselijk denkvermogen
is bron van kennis
Veranderingen ideeen door verlichting:
 Traditionele ideeen (sociale verhouding, politiek , economie etc.) ter discussie
 Samenleving niet gebaseerd op erfelijk recht en plicht of kerk, maar op rede
 Weg met standenmaatschappij en absolutisme
 Tegen godsdienstige intolerantie en kerkelijke dwang
 Onafhankelijke rechtspraak
Diezelfde tijd juist meer centralisatie (politiek, economisch, militair)
Droit divin= god heeft je macht gegeven, dus geen verantwoording afleggen
Tijdlijn
1515: Karel V aan de macht.
1519: Karel net keizer, begin Reformatie van Luther
1521: bijeenkomst in Worms, alle vorsten EN Luther + instellen inquisitie die ketters moest opsporen
1550: Bloedplakkaat
1555: Vrede van Ausburg (cuius regio, eius religio = wiens regio, diens religie)
1560: begin verspreiding leer Calvijn
1565: hoge edelen vragen Filips minder hard op te treden (waaronder Willem v. Oranje)
1566: lage adel in actie bij paleis van Brussel
1572: Opstand houd staten vergadering en benoemd Oranje tot Stadhouder + geuzen vermoordden
19 geestelijken in Gorinchem + Alva trekt door het land om overgave te dwingen
1573: Hollandse staten verbieden katholieken + plan om Leiden te overwinnen, door uithongering
1576: Pacificatie van Gent (vredes besprekingen)
1578: Amsterdam als laatste stad aan de kant van Oranje
1579: Ontstaan Unie van Utrecht en Unie van Atrecht
1580: Willem van Oranje vogelvrij verklaard + Einde Turkse oorlog met Spanje
1581: opstandige gewesten zetten Filips af
1584: Willem van Oranje vermoord
1585: In name Antwerpen door de Spanjaarden
1588: einde Spaanse opmars, begin Gouden Eeuw + ontstaan Republiek der Verenigde Nederlanden
1589: Filips geeft Parma opdracht mengen burgeroorlog in Frankrijk
1596: Bondgenootschap Engeland, Frankrijk en Republiek (eerste landen erkenning Republiek)
1598: dood van Filips II + uitbreiding Republiek