thomas105 - Gnostiek.nl

Thomas evangelie
105. De smartelijke terugblik
Jezus zei:
Wie de vader en de moeder kent,
zal een zoon van een hoer genoemd worden.
Het woord ‘hoer’ behoeft hier eerst uitleg.
Bij Meister Eckehart, de middeleeuwse mysticus, lezen we dat de ziel eerst maagd moet
worden, voordat de Christus in ons geboren kan worden.
Maria, de moeder van Jezus, geldt voor Meister Eckehart als de symbolische aanduiding
van de menselijke ziel.
Als in de Bijbel verteld wordt dat Maria Jezus ontvangen heeft als maagd, en ook na de
geboorte nog maagd was, dan verstaat Eckehart dat niet letterlijk maar symbolisch. Het
gaat over een toestand van de ziel van de mens, niet over een historische persoon. Eerst
moet onze ziel maagdelijk worden, zegt Eckehart dus, voordat we de Christus in onszelf
geboren kan worden. En ook daarna moeten we de ziel maagdelijk houden, opdat de
Christus niet weer uit ons hart zou verdwijnen. Meister Eckehart staat met deze wijze van
uitleg in de traditie van de gnostiek.
Als we dus willen verstaan wat in dit logion met ‘hoer’ wordt bedoeld, moeten we dat
proberen te verstaan op de wijze van Eckehart.
Maar we kunnen ook teruggrijpen op oudere symboliek van voor het christendom. In de
Egyptische verhalen over Isis en Horus lezen we dat Isis, de moeder van Horus,
verschillende gedaantes heeft. Ze is maagd, moeder, minnares, hoer. Die vier gestaltes
zijn in het Nieuwe Testament terecht gekomen in verschillende Maria’s. Maria de moeder
van Jezus, is zowel moeder als maagd.
De ander is Maria Magdalena. Ook zij speelt een dubbelrol. Zij is minnares én hoer.
Hoe kunnen we dat verstaan?
Let wel, het gaat hier bij Maria als moeder en maagd en Maria Magdalena als minnares
en hoer over toestanden van de ziel, niet over historische vrouwen.
De maagdelijkheid is maar een van de symboolwoorden waarmee een toestand van de
ziel wordt beschreven die voorwaarde is voor de geboorte van de Christus in ons.
Worden als een kind, naaktheid, leegheid, zijn vergelijkbare symbolen, reeds besproken
in verschillende logions.
Worden als een kind in logion 4.
Naaktheid in logion 21 en 37.
De armoede van geest en leegheid in logion 54.
Als je ziel dus maagd is geworden, kan de Christus in je geboren worden, het besef van
het transpersoonlijke deel van ons bewustzijn, de Christusnatuur, zie de proloog van het
Thomas evangelie.
Als de ziel ook na de geboorte van de Christus maagdelijk blijft, zal er na verloop van tijd
een hechte verbintenis ontstaan tussen de maagdelijke moederziel van de mens en de
Christus. Die worden dan samen minnaars.
Maria Magdalena is het mythische symbool van de ziel als minnares van de innerlijke
Christus. Als de ziel en de Christus zich als minnaars met elkaar verenigen, dan heeft dat
in de symboliek van de gnostiek niets van doen met een historische Maria Magdalena die
de minnares zou zijn van de historische Jezus, maar met een zieleproces. Als minnaars
zullen de Christus en de Maria Magdalena in jou de mystieke bruiloft sluiten, de
vereniging van de persoonlijke natuur en de Christusnatuur.
Maar wat wordt nu bedoeld met de hoer?
Laat ik een voorbeeld geven om duidelijk te maken wat we kunnen verstaan onder ‘hoer’
als zinnebeeld voor een toestand van de ziel.
We gaan naar het jaar 1944. In een dorpje ergens in Beieren woont Heinrich. Hij is 14
jaar oud. Ondanks zijn jonge leeftijd wordt hij opgeroepen als soldaat, om het vaderland
te helpen verdedigen.
In de kazerne aangekomen krijgt hij niet alleen uiterlijk nieuwe kledij, namelijk een
soldatenuniform, maar ook zijn geest wordt opnieuw bekleed met betekenis. Zo wordt
hem verteld dat er een vreselijk soort mensen is, de Joden. In felle bewoordingen worden
hem de verschrikkingen voor ogen gehouden die zouden optreden als deze onmensen erin
zouden slagen de macht over de wereld te verwerven.
Heinrich gelooft deze verhalen. Hij gelooft werkelijk dat deze mensen bestaan.
Nu woont er in Heinrich, zoals in elk mens, liefde. En wat gebeurt er nu met Heinrich als
hij deze verhalen aanhoort? Juist omdat hij een aardige jongen is, is hij ontzet over de
schandelijkheid van deze vermeende onmensen, en hij neemt zich voor om al zijn
talenten in te zetten om de Joden te bestrijden.
Op dat moment wordt zijn ziel tot hoer van de Nazi-ideologie. Want de Joden uit de
verhalen van de Nazi's bestaan helemaal niet. Heinrich heeft zijn ziel uitgeleverd aan een
illusie, een waandenkbeeld.
Zie ook de toelichting bij logion 35.
Men dient te beseffen, hoe lastig dat misschien ook voor te stellen is, dat Heinrich in zijn
Jodenhaat handelt uit liefde. Als er geen liefde in hem was, zou hij het beeld van de
Joden niet kunnen haten. Zijn haat is correct ten opzichte van het beeld van de Joden
waarin hij gelooft. Zijn vergissing zit in zijn geloof in de leugen van het nazisme, niet in
zijn haat.
Door zijn geloof in de leugen van de nazi's is Heinrich bereid zijn ziel uit te leveren aan
‘de Machten’, zoals dat in de gnostische symboliek heet. Met zijn handelen in de wereld
als Nazi-soldaat prostitueert hij nu zijn ziel. Zijn ziel heeft hij tot hoer gemaakt. Hij is een
‘zoon van een hoer’ geworden, in de woorden van dit logion.
Wil Heinrich bevrijd worden uit de hoererij aan de nazi-ideologie, dan moet zijn ziel
eerst weer maagdelijk worden, hij moet weer naakt worden, het geestelijk uniform van
zijn waandenkbeelden uittrekken. Daarna kan zijn ziel zich opnieuw verbinden, dat wil
zeggen in het bruidsvertrek van het innerlijk huwen, met de Christus in hem. Dan wordt
zijn ziel de minnares van de Christus. Die verbinding zal vruchtbaar zijn en een ‘zoon des
mensen’ baren. In de leegte van de illusies, in de maagdelijkheid van zijn ziel, in zijn
naaktheid als mens, is dan geen enkel mens meer van zijn liefde buitengesloten. Hij is
mens met de mensen. Ja, zie de mens!
Maar wie zijn nu de vader en de moeder uit dit logion? Dat zijn dus, symbolisch, Maria
Magdalena en Christus als twee aspecten van de ziel, die na hun mystieke bruiloft de
ouders worden van ‘de zoon des mensen.’
Dit logion zegt: Wie zijn vader en moeder kent, Maria Magdalena en Christu dus, zal een
zoon van een hoer genoemd worden. Het is een wat curieuze zegswijze, omdat je zou
verwachten dat je dan juist niet een zoon van een hoer zou zijn.
Maar die vorm komt vaker voor. Als...., dan.... heeft meestal de vorm van een terugblik
op wat geweest is. Na het nieuwe inzicht, na de wedergeboorte als ‘zoon des mensen’
komt de daarbij passende gewijzigde terugblik op het voorafgaande.
Stel dat Heinrich de leugen van de Nazi-ideologie ontdekt, dan zal hij ook ten volle
beseffen dat hij zijn ziel tot hoer heeft gemaakt van de Nazi-ideologie. Dat zal niet
meevallen. Dat is een smartelijke terugblik.
Die smartelijke terugblik is een bijna onvermijdelijke fase van het spirituele pad. Hij zal
niet altijd even heftig hoeven zijn als we ons kunnen voorstellen bij Heinrich, maar toch.
De smartelijke terugblik is niet prettig, en kan daarom een barrière zijn voor verdere
spirituele groei. Liever koppig blijven hangen in de oude ideologie dan te beseffen wat
voor ellende we hebben aangericht vanuit onze vroegere verdwazing.
Bron:
Bram Moerland
Schatgraven in Thomas
Vertaling en toelichting van het Thomas evangelie
Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam 2007
ISBN 9789035131453
www.brammoerland.com