Economische monitor 2015.ai

Economische
monitor 2015
O&S
september 2015
Samenvatting
De voorliggende rapportage geeft de belangrijkste economische ontwikkelingen in ’s-Hertogenbosch
tussen 1997 en 2015 weer. De ontwikkelingen worden zoveel mogelijk afgezet tegen die in de vier
andere grote Brabantse steden (Breda, Eindhoven, Helmond en Tilburg), referentiegemeenten
(Amersfoort, Haarlem, Leiden en Zwolle), de provincie Noord-Brabant en Nederland. De informatie in
deze rapportage geeft niet alleen inzicht in de economische ontwikkelingen, maar kan ook gebruikt
worden om te bepalen in hoeverre economische beleidsdoelstellingen gehaald zijn om zodoende
beleid te kunnen bijsturen of wijzigen.
Tweeledig beeld
Het beeld dat uit de economische monitor 2015 naar voren komt is – evenals voorgaande jaren tweeledig. Aan de ene kant doet ’s-Hertogenbosch het vergeleken met andere steden nog steeds
heel goed. Zo staan we bijvoorbeeld op de vijfde plaats van economisch best presterende steden in
het onderzoek van Elsevier/bureau Louter en vierde op de woonaantrekkelijkheidsindex in de Atlas
van gemeenten. Aan de andere kant is er in 2014 economische gezien ook sprake van een aantal
minder positieve ontwikkelingen. Kort samengevat zien we het volgende:
Sterke dynamiek, werkgelegenheid afgenomen
 Tussen 2013 en 2014 is de werkgelegenheid in ’s-Hertogenbosch met 860 personen (-0,9%)
afgenomen tot 92.600 werkzame personen. Ook in de B5 gemiddeld (-1,5%) en in de provincie (1,0%) nam de werkgelegenheid het afgelopen jaar af.
 Het aantal bedrijfsvestigingen is in ’s-Hertogenbosch licht toegenomen tot 11.340 (1,7%). Ter
vergelijking: in de B5 gemiddeld nam het aantal bedrijfsvestigingen met 2,6% toe.
 De economische dynamiek blijft ook in 2014 hoog. Het afgelopen jaar zijn er 1.250 bedrijven
gestart. Dit zijn er iets meer dan in 2013.
 De dynamiek is ook bij het totaal aantal opgerichte en opgeheven bedrijven in 2014 groot. Het
‘overschot’ neemt toe. In 2013 was het overschot 1.260 bedrijven, in 2014 zijn dit er iets minder:
1.070 bedrijven. Er zijn minder bedrijven failliet gegaan dan in 2013.
Stad van handel en diensten
 Het profiel van ’s-Hertogenbosch als dienstenstad wordt steeds sterker. De sectoren ‘advies en
onderzoek’, ‘financiële instellingen’ en ICT worden de laatste jaren groter.
 Opvallend is de groei van de groot- en detailhandel de afgelopen jaren, zowel absoluut als relatief
ten opzichte van andere sectoren. Het is een grote sector in ’s-Hertogenbosch, met 20% van de
werkgelegenheid. Grootste sector is ‘advisering en onderzoek’ met 24% van de werkgelegenheid.
 De sector industrie heeft op de langere termijn een steeds minder groot aandeel in de
werkgelegenheid in ’s-Hertogenbosch.
 Het afgelopen jaar is de werkgelegenheid in de speerpuntsectoren ongeveer gelijk gebleven.
Omdat de totale werkgelegenheid in ’s-Hertogenbosch afnam, neemt de werkgelegenheid in
enkele speerpuntsectoren relatief gezien toe. Het speerpunt financiële en zakelijke
dienstverlening is momenteel relatief het grootst. Een kwart van de werkzame personen in ’sHertogenbosch werkt in de dienstverlening.
 Het grootste deel (89%) van de vestigingen in ’s-Hertogenbosch behoort met minder dan tien
werkzame personen tot het kleinbedrijf. Grootste werkgever is het Jeroen Bosch Ziekenhuis.
Aantrekkelijk om te wonen
 Evenals voorgaande jaren is de woonaantrekkelijkheid van ’s-Hertogenbosch een sterke troef
voor het vestigingsklimaat. Met een vierde plaats op de woonaantrekkelijkheidsindex van de atlas
voor gemeenten doet ’s-Hertogenbosch het uitstekend.
3
Groot deel beroepsbevolking werkt
 De beroepsbevolking in de gemeente ’s-Hertogenbosch bestaat naar schatting uit circa 73.000
personen. Met 92.600 banen betekent dit 1,3 banen per inwoner (behorend tot de
beroepsbevolking). Dit betekent dat ’s-Hertogenbosch een sterke werkgelegenheidsfunctie heeft.
 De bruto participatiegraad van ’s-Hertogenbosch bedraagt 72,3%. Dit is de hoogste bruto
participatiegraad van de vijf grote Brabantse steden.
Wisselend beeld arbeidsmarkt
 Sinds september 2011 (3.907) stijgt het aantal niet werkende werkzoekenden in ’s-Hertogenbosch gestaag. Eind juni 2015 zijn er 9.040 niet werkende werkzoekenden bij het UWV
WERKbedrijf ingeschreven. Dit zijn er ruim 860 meer dan een jaar geleden. Het werkloosheidspercentage bedraagt eind juni 10,9%. Dit is hoger dan het gemiddelde in Nederland (9,8%)
en lager dan in drie van de vier andere grote Brabantse steden1. Vergeleken met de referentiegemeenten ligt het werkloosheidspercentage in ’s-Hertogenbosch hoger.
 Het afgelopen jaar is het totaal aantal uitkeringen vrij constant gebleven. Er zijn wel verschillen
tussen de verschillende soorten uitkeringen. Zo is het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen
iets toegenomen, het aantal bijstandsuitkeringen sterker toegenomen en het aantal WW
uitkeringen met bijna 5% afgenomen.
 Al met al doet ’s-Hertogenbosch het sociaal economisch gezien goed. We staan op de zesde
plaats in de index in de atlas voor gemeenten. De referentiesteden Amersfoort (4), Zwolle (7),
Leiden (11) en Haarlem (12) staan eveneens hoog. De andere B5 steden staan lager op de
ranglijst.
Afname aanbod kantoorruimte
 In vijf jaar tijd is er sprake van een afname van de werkgelegenheid op bijna alle werklocaties. De
sterkste absolute afname (-1.710 werkzame personen) zien we op de bedrijventerreinen en in de
Binnenstad (-1.300 werkzame personen).
 ’s-Hertogenbosch heeft relatief veel kantoorruimte. Het afgelopen jaar is het aanbod aan
bestaande kantoorruimte iets afgenomen tot 200.110 m2. De totale voorraad aan kantoorlocatie
bedraagt 1.079.400 m2. DTZ geeft eind 2014 als feitelijke leegstand 12%. Dat is (veel) lager dan
in Nederland gemiddeld (16%).
Aantal bezoeken en bezoekers afgenomen
 In 2014 hebben bijna 1,4 miljoen bezoekers van buiten de gemeente ’s-Hertogenbosch bezocht.
Hiermee staan we op de achtste plaats op de ranglijst. Zowel het aantal bezoekers als het aantal
bezoeken is – evenals in andere steden - afgenomen. Vooral de frequentie (het herhalingsbezoek) neemt af.
 Veruit de belangrijkste reden om ’s-Hertogenbosch te bezoeken is en blijft het funshoppen. Bijna
tweederde van de bezoekers komt hier winkelen voor zijn of haar plezier.
 Het aantal hotelovernachtingen is in 2014 met 14% toegenomen ten opzichte van het jaar
daarvoor. De stijging zien we in alle kwartalen terug, maar vooral in de tweede helft van 2014
waren er beduidend meer hotelovernachtingen.
Werkgelegenheid in Noordoost-Brabant neemt iets toe
 Tussen 2013 en 2014 is voor het eerst in jaren weer sprake van een lichte toename (0,5%) van
de werkgelegenheid in Noordoost-Brabant.
 Bijna een derde (30%) van het aantal werkzame personen in Noordoost-Brabant werkt in ’s-Hertogenbosch. Het aandeel vestigingen ligt iets lager: 24%.
 ’s-Hertogenbosch heeft regionaal gezien veel werkgelegenheid in de advies & onderzoek, en
weinig in de industrie.
1
Breda 9,7%, Eindhoven 13,7%, Helmond 14,2%, Tilburg 12,3%.
4
Inhoudsopgave
Samenvatting ......................................................................................................................................... 3
Inhoudsopgave ...................................................................................................................................... 5
1.
Inleiding .......................................................................................................................................... 7
2.
Vestigingsklimaat........................................................................................................................... 9
3.
Arbeidsmarkt ................................................................................................................................ 17
4.
Ruimte voor economische activiteiten ...................................................................................... 21
5.
Bezoek aan de stad ...................................................................................................................... 25
6.
Positie in de regio Noordoost-Brabant ...................................................................................... 27
Bijlage 1: Overzicht arbeidsmarkt en werkgelegenheid.................................................................. 29
Bijlage 2: Gebruikte bronnen en definities ....................................................................................... 31
Bijlage 3: Werklocaties ....................................................................................................................... 33
5
1. Inleiding
Voor u ligt de “Economische monitor 2015”. Dit is de dertiende monitor op rij in een reeks monitoren
over de Bossche economie. Doel van deze rapportage is het jaarlijks presenteren van de
belangrijkste gegevens over economische ontwikkelingen in de gemeente ’s-Hertogenbosch. Hierbij
staan vijf economische thema’s centraal: het vestigingsklimaat, de arbeidsmarkt, ruimte voor
economische activiteiten, bezoek aan de stad en de positie in de regio Noordoost-Brabant.
Belangrijk in een monitor is de vergelijking in de tijd. Daarom is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van
een langere tijdreeks en staan de indicatoren al jaren min of meer ‘vast’. Als basisjaar is uit praktische
overwegingen voor 1997 gekozen. Verder is bij alle indicatoren een vergelijking gemaakt met (het
gemiddelde van) de vijf grote Brabantse steden (de B5), referentiegemeenten als Amersfoort,
Haarlem, Leiden en Zwolle, de provincie Noord-Brabant en/of Nederland gemiddeld. In de monitor
zijn gegevens uit verschillende bronnen en onderzoeken opgenomen, zoals van het LISA, de kamer
van koophandel (KvK), het UWV WERKbedrijf, bureau Louter, het CBS en het Continu Vakantie
Onderzoek (CVO). Enkele indicatoren zijn het afgelopen jaar niet geactualiseerd. Voor de
volledigheid zijn deze cijfers wel opgenomen in deze monitor. In bijlage 2 wordt meer informatie over
de gebruikte bronnen en definities gegeven. Evenals voorgaande jaren is gekozen voor een
presentatie met veel figuren en tabellen, en weinig tekst.
De afdeling Economische Zaken van de gemeente ’s-Hertogenbosch is opdrachtgever voor deze
monitor. Opdrachtnemer is de afdeling Onderzoek en Statistiek. Beide afdelingen hebben nauw
samengewerkt bij de totstandkoming van dit product.
7
2. Vestigingsklimaat
In dit hoofdstuk wordt een aantal belangrijke cijfers op het gebied van het vestigingsklimaat in ’s-Hertogenbosch gepresenteerd. Het gaat dan om de ontwikkeling van het aantal bedrijfsvestigingen en
werkzame personen. Ook worden cijfers over de sectorverdeling gepresenteerd. Daarbij is er extra
aandacht voor de benoemde stedelijke speerpuntsectoren. Verder worden in dit hoofdstuk eveneens
thema’s als woonaantrekkelijkheid, files en dienstverlening gepresenteerd.
Werkgelegenheid afgenomen
Tussen april 2013 en april 2014 is de werkgelegenheid in ’s-Hertogenbosch met 860 personen
(-0,9%) afgenomen tot 92.600 werkzame personen (stand april 2014). Deze afname betreft vooral de
fulltimers. Ook in de B5 gemiddeld (-1,5%)2, de provincie (-1,0%) en Nederland totaal (-1,1%) is de
werkgelegenheid in dezelfde periode afgenomen. In de referentiegemeenten is alleen in Amersfoort
sprake van een lichte toename.3
125
Nederland
120
Noord-Brabant
B5
115
's-Hertogenbosch
110
105
100
1997
Afbeelding 1
2000
2005
2010
2014
De ontwikkeling van het aantal werkzame personen in ’s-Hertogenbosch, de B5, Noord-Brabant
en Nederland, geïndexeerd t.o.v. 1997. Bron: LISA. Bewerking: O&S.
Stad van handel en diensten
’s-Hertogenbosch is een echte stad van handel en diensten. Veel personen in onze stad werken in
één van deze sectoren. Daarnaast is ook de gezondheids- en welzijnszorg goed vertegenwoordigd.
Gemiddeld gezien zijn de grootste bedrijven te vinden bij openbaar bestuur en overheid.
Werkzame personen 2014
Absoluut
Relatief
Agrarische sector
Industrie
Bouwnijverheid
Groot – en detailhandel
Vervoer en opslag
Horeca
Informatie en communicatie
Financiële instellingen
Verhuur/handel onroerend goed
Advisering en onderzoek
Verhuur roerende goederen
Openbaar bestuur & overheid
Onderwijs
Gezondheids- en welzijnszorg
Cultuur, sport en recreatie
Overige dienstverlening
Totaal
Afbeelding 2
2
3
280
9.740
5.100
18.900
2.790
3.550
5.310
3.820
880
9.910
3.480
6.460
6.190
12.360
1.920
1.910
92.600
0%
11%
6%
20%
3%
4%
6%
4%
1%
11%
4%
7%
7%
13%
2%
2%
100%
Vestigingen 2014
Absoluut
Relatief
90
390
1.210
2.310
160
430
720
150
140
2.710
550
30
370
720
790
570
11.340
1%
3%
11%
20%
1%
4%
6%
1%
1%
24%
5%
0%
3%
6%
7%
5%
100%
Gemiddelde
bedrijfsgrootte
3
25
4
8
17
8
7
25
6
4
6
215
17
17
2
3
8
Aantal bedrijven en werkzame personen per sector in 2014. Bron: LISA. Bewerking: O&S.
In de B5 was er in 2014 in alle steden sprake van een afname van de werkgelegenheid.
Amersfoort 0,3%, Haarlem -1,0%, Leiden -0,9% en Zwolle -0,6%.
9
Lichte toename ‘informatie en communicatie’ en ‘groot- en detailhandel’
Hoewel de werkgelegenheid in ’s-Hertogenbosch is afgenomen, is er toch in een paar sectoren
sprake van een (lichte) toename. De grootste toename is bij ‘informatie en communicatie’ en ‘grooten detailhandel (beide 230). De sterkste afname zien we tussen 2013 en 2014 bij de ‘gezondheidsen welzijnszorg’ met 690 personen. Op de langere termijn is de sector ‘advisering en onderzoek’ de
sterkste stijger, gevolgd door groot- en detailhandel. Industrie is de sterkste daler.
Informatie en communicatie
Groot- en detailhandel
Horeca
Advisering en onderzoek
Onderwijs
Cultuur, sport en recreatie
Industrie
Agrarische sector
Verhuur/handel onroerend goed
Vervoer en opslag
Overige dienstverlening
Bouwnijverheid
Openbaar bestuur & overheid
Verhuur roerende goederen
2013-2014
Financiële instellingen
1997-2014
Gezondheids- en welzijnszorg
-4.000
Afbeelding 3
-3.000
-2.000
-1.000
0
1.000
2.000
3.000
4.000
Groei aantal werkzame personen per sector tussen 1997-2014 en 2013-2014.
Bron: LISA. Bewerking: O&S.
Werkgelegenheid speerpuntsectoren vrij constant
Het afgelopen jaar is de werkgelegenheid in de speerpuntsectoren ongeveer gelijk gebleven. Tussen
2013 en 2014 zien we de sterkste afname bij health (-640 werkzame personen), de grootste toename
bij ICT (320 werkzame personen). Omdat de totale werkgelegenheid in ’s-Hertogenbosch afnam,
neemt de werkgelegenheid in enkele speerpuntsectoren relatief gezien iets toe. Het speerpunt
financiële en zakelijke dienstverlening is momenteel het grootst met een kwart van de werkzame
personen in ’s-Hertogenbosch.
30
Dienstverlening: 25%
25
20
15
Health: 15%
10
Creatief: 11%
Agrifood: 9%
ICT:7%
5
Logistiek: 3%
0
1997
Afbeelding 4
2000
2005
2010
2014
Het aantal werkzame personen in de speerpuntsectoren (definitie in bijlage 2) als percentage van
het totaal aantal werkzame personen, 1997-2014. Bron: LISA. Bewerking: O&S.
10
Meeste vestigingen behoren tot het kleinbedrijf
Het grootste deel (89%) van de vestigingen in ’s-Hertogenbosch behoort tot het kleinbedrijf. Deze
vestigingen hebben minder dan tien werkzame personen. Hierbij zitten veel eenpersoonsbedrijven
waarvan er ieder jaar veel bijkomen, maar er na een paar jaar ook weer veel verdwenen zijn. Tien
procent van de vestigingen behoort tot het middenbedrijf (10-99 banen).
12.000
100 banen of meer
10.000
10-99 banen
5-9 banen
8.000
3-4 banen
2 banen
6.000
1 baan
4.000
2.000
0
2004
Afbeelding 5
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Aantal vestigingen in ’s-Hertogenbosch naar grootteklasse, 2004-2014.
Bron: LISA. Bewerking: O&S.
Jeroen Bosch Ziekenhuis grootste werkgever
Van alle vestigingen in ’s-Hertogenbosch hebben er in april 2014 158 100 banen of meer
(grootbedrijf). Dat is één procent van het totaal aantal vestigingen. Tot de 15 grootste werkgevers in
’s-Hertogenbosch behoren onder andere instellingen in de zorg, openbaar bestuur, energie, groot- en
detailhandel en het onderwijs.
Vestiging
Werkzame personen
Jeroen Bosch Ziekenhuis
Canon Nederland
Provinciaal Bestuur van Noord Brabant
Weener XL, werk en inkomen
Gemeente ’s-Hertogenbosch - Stadskantoor
Gerechtshof
Ricoh
Essent N.V.
Van Lanschot Bankiers
Essent Services & Verkoop B.V.
Avans Hogeschool 's Hertogenbosch
Stichting ROC 's-Hertogenbosch
PostNL Productie B.V.
Appèl B.V.
Enexis B.V.
Afbeelding 6
1.000 en meer
1.000 en meer
1.000 en meer
1.000 en meer
1.000 en meer
800 t/m 999
800 t/m 999
800 t/m 999
800 t/m 999
800 t/m 999
500 t/m 799
800 t/m 999
500 t/m 799
500 t/m 799
500 t/m 799
Sector
Zorgsector
Groot- en detailhandel
Openbaar bestuur
Industrie
Openbaar bestuur
Openbaar bestuur
Groot- en detailhandel
Energie
Financiële instellingen
Energie
Onderwijs
Onderwijs
Vervoer en opslag
Overige specialistische zakelijke
dienstverlening
Energie
15 Grootste vestigingen in ’s-Hertogenbosch, 2014. Bron: LISA. Bewerking: O&S.
11
Iets meer startende bedrijven
Uit cijfers van de Kamer van Koophandel blijkt dat er in 2014 1.250 bedrijven zijn gestart. Dit zijn er
iets meer dan in 2013 (1.183). Vooral in de dienstensector worden relatief veel nieuwe bedrijven
gestart. Maar ook in de bouw zijn er in 2014 130 starters. Wat verder opvalt is het grote aantal
starters in de detailhandel: 168.
1.600
1.400
Gestart:1.250
1.200
1.000
800
600
400
200
0
1997
Afbeelding 7
2000
2005
2010
2014
4
Aantal gestarte bedrijven in ’s-Hertogenbosch, 1997-2014 . Bron: KvK.
Minder faillissementen
De dynamiek is ook bij het totaal aantal opgerichte5 en opgeheven bedrijven in 2014 groot. Het
overschot neemt – door een sterkere toename van het aantal opgeheven bedrijven ten opzichte van
het aantal opgerichte bedrijven – iets af. In 2013 was het overschot 1.260 bedrijven, in 2014 zijn dit er
iets minder: 1.070 bedrijven. Er zijn minder bedrijven failliet gegaan dan in 2013. Volgens de cijfers
van de Kamer van Koophandel waren er in 2013 93 faillissementen; in 2014 waren dit er 56.
2.500
Opgericht
2.110
2.000
1.500
Opgeheven
1.042
1.000
500
0
1997
Afbeelding 8
2000
2005
2010
2014
4
Totaal aantal opgerichte en opgeheven bedrijven in ’s-Hertogenbosch, 1997-2014 . Bron: KvK.
4
De KvK is overgestapt op een nieuw registratiesysteem. Hierdoor is het exacte cijfer voor 2009 niet bekend.
5
Het totaal aantal opgerichte bedrijven is de som van het aantal gestarte en het aantal overig opgerichte bedrijven. Dit zijn
nevenvestigingen en dochterondernemingen van bestaande bedrijven.
12
e
5 plaats economisch best presterende gemeente
’s-Hertogenbosch staat al jarenlang in de top vijf van de ranglijst van economisch best presterende
6
gemeenten . Na een eerste plaats in 2010 en 2011, stonden we in 2012 en 2013 op de vierde plaats.
Het afgelopen jaar zijn we gezakt naar de vijfde plaats. Op de eerste plaats staat – nog steeds Haarlemmermeer. Tweede is Eindhoven, derde Amsterdam. Ook Breda staat met een zevende plaats
in de top tien.
1e
1
2
1
1
2
e
3
3
4
e
5
5
5
5
4
4
5
5
6
7e
7
9e
11e
11
1998
2000
Afbeelding 9
2005
2010
2014
Positie van de gemeente ’s-Hertogenbosch voor de economische prestaties van alle gemeenten
in Nederland (hoe lager, hoe beter). Bron: Elsevier/Bureau Louter; Toplocaties 2015.
Zeer aantrekkelijk om te wonen
e
In de woonaantrekkelijkheidsindex valt op dat ’s-Hertogenbosch niet alleen hoog scoort (een 4
plaats), maar ook dat we al jaren tot de top vijf behoren. We zijn één plaats gestegen ten opzichte van
vorig jaar. Onze score is vooral hoog door het culturele aanbod, de nabijheid van natuurgebieden en
de bereikbaarheid van banen. Het wordt echter negatief beïnvloed door de onveiligheid, het aandeel
koopwoningen en het aandeel vooroorlogse woningen in de woningvoorraad. De andere grote
Brabantse steden staan beduidend lager. Naast Haarlem staat ook één van de andere
referentiegemeenten (Leiden) in de top 10. Amersfoort en Zwolle staan iets lager.
Amsterdam (1)
Utrecht (2)
Amstelveen (3)
's-Hertogenbosch (4)
Den Haag (5)
Haarlemmermeer (6)
Haarlem (7)
Nijmegen (8)
Leiden (9)
Leidschendam-Voorburg (10)
Amersfoort (11)
Eindhoven (13)
Tilburg (19)
2014
Zwolle (20)
2013
2012
Breda (26)
Helmond (42)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Afbeelding 10 Woonaantrekkelijkheidsindex: top 10 van 50 grootste steden, de B5 en referentiegemeenten,
2012 - 2014. Bron: Stichting atlas voor gemeenten; Atlas voor gemeenten 2015.
6
In het onderzoek zijn 400 gemeenten onderzocht. Gemeenten met minder dan 10.000 inwoners zijn samengevoegd.
13
Filezwaarte neemt licht af
In 2014 is de filezwaarte (duur van de file de gemiddelde lengte) op het rijkswegennet rond ’s-Her*
togenbosch wederom iets afgenomen. Opvallend is de toegenomen filezwaarte op de A2 traject DeilEmpel. Vooral in de ochtendspits stond hier in noordelijke richting veel meer file. Daarentegen is op
de A2 Vught-Boxtel juist sprake van een enorme afname. Hier is in 2012 een derde rijstrook
opengesteld. Verder neemt de filezwaarte op de A2 Rondweg ’s-Hertogenbosch de laatste jaren iets
toe.
140.000
2010
2011
2012
2013
2014
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
A2 KP Deil KP Empel
A2 Rondweg
's-Hertogenbosch
A2 Vught Boxtel
A59 's-Hertogenbosch C Kp Empel
A59 Kp Hintham Oss
Afbeelding 11 Filezwaarte (duur van de file X de gemiddelde lengte) in kilometerminuten op het rijkswegennet
rond ’s-Hertogenbosch, 2010-2013. Bron: RWS.
Dienstverlening aan ondernemers
Het Bewijs van Goede Dienst is een instrument om de gemeentelijke dienstverlening aan bedrijven te
verbeteren. Voor de geselecteerde Top 10 gemeentelijke producten is de kwaliteit van de
dienstverlening in kaart gebracht. Ten opzichte van de nulmeting in 2010 is de dienstverlening bij de
tweemeting in 2014 duidelijk verbeterd; in vergelijking met de éénmeting in 2012 licht gedaald. Aan
de hand van deze resultaten zijn verbeteracties geformuleerd en in gang gezet.
Norm 1 - Voldoen aan
aanvraagtermijnen
Norm 10 - Administratieve
Lasten
Norm 2 - Hersteltermijn bij
termijnoverschrijding
Norm 3 - Volledigheid
verzoeken en aanvragen
Norm 9 - Deugdelijke
besluitvorming
Norm 8 - Klanttevredenheid
Norm 4 - Inhoudelijke kennis
en deskundigheid
Norm 7 - Actualiteit
gemeentelijke informatie
Norm 5 - Beleving van
toezicht
Norm 6 - Responssnelheid
van de gemeente
Minimumnorm
Plusnorm
Score éénmeting 2012
Score tweemeting 2014
Afbeelding 12 De resultaten per norm voor de Top 10 gemeentelijke producten.
Bron: SIRA, bewijs van goede dienst voor bedrijven.
14
Ledental ondernemersverenigingen vrij constant
’s-Hertogenbosch heeft een aantal ondernemersverenigingen. Bij sommige verenigingen is men
verplicht lid (bijvoorbeeld een aantal winkeliersverenigingen). Bij andere verenigingen is het
lidmaatschap vrijwillig. Uit de cijfers blijkt dat het totaal ledenaantal van de ondernemersverenigingen
in ’s-Hertogenbosch de afgelopen twee jaar vrij constant is gebleven. Tussen de
ondernemersverenigingen onderling is er wel sprake van verschillen.
Empel / Maasakkers
High Tech / Maaspoort
Spoorzone
Rosmalens Ondernemers Contact
De Herven
De Brand
De Rietvelden – De Vutter
De Pettelaar
KOM Rosmalen
Helftheuvel
Maaspoort
Rompert
Hartje 's-Hertogenbosch
KHN afdeling 's-Hertogenbosch
KHN afdeling Rosmalen
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
29
51
59
84
78
57
133
33
29
35
60
81
77
60
133
30
29
49
60
92
80
66
140
30
51
81
39
50
30
50
54
92
83
65
146
33
52
80
35
50
30
53
55
100
79
70
167
35
71
83
39
46
400
197
31
26
49
60
101
86
66
165
29
71
83
39
46
356
189
31
29
47
59
100
77
67
167
28
71
83
39
46
346
191
30
30
48
59
80
66
67
148
32
80
83
37
50
360
197
27
30
49
55
92
69
57
156
28
73
81
28
43
349
209
40
Afbeelding 13 Aantal leden van ondernemersverenigingen ’s-Hertogenbosch. Bron: Ondernemersverenigingen.
Aantal HBO studenten neemt verder toe
In ’s-Hertogenbosch studeren in het schooljaar 2014/2015 13.565 MBO studenten en 15.925 HBO
studenten. Het aantal HBO studenten is de afgelopen jaren gestaag toegenomen. Dit geldt voor
zowel Avans als de HAS. Bij Fontys neemt het aantal leerlingen de laatste jaren iets af.
2010/'11
2011/'12
2012/'13
2013/'14
2014/’15
12.759
14.893
14.047
13.405
13.565
11.659
12.821
12.003
11.825
11.927
Voltijd
7.424
8.626
8.018
8.566
8.987
Deeltijd
4.235
4.195
3.985
3.259
2.940
1.100
2.072
2.044
1.580
1.638
11.680
13.030
14.711
15.242
15.925
9.197
10.333
11.888
12.166
12.682
8.282
9.117
10.505
10.813
11.310
851
1.003
1.105
1.128
1.156
MBO
KW1C
Helicon
HBO
Avans
Voltijd
Deeltijd
Duaal
HAS
Fontys
Voltijd
Deeltijd
64
213
278
225
216
1.945
2.112
2.315
2.593
2.797
538
585
508
483
446
444
487
440
436
409
94
98
68
47
37
Afbeelding 14 Aantal MBO en HBO studenten in ’s-Hertogenbosch, 2010 - 2015. Bron: Onderwijsinstellingen.
15
3.
Arbeidsmarkt
In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de Bossche arbeidsmarkt en de werkgelegenheid. Zo
komen bijvoorbeeld de beroepsbevolking, het aantal niet werkende werkzoekenden en het
werkloosheidspercentage aan bod. In bijlage 1 wordt een schematisch overzicht van de Bossche
arbeidsmarkt in relatie tot de Bossche werkgelegenheid gegeven.
Groot deel beroepsbevolking werkt
In 2014 bestaat de beroepsbevolking in ’s-Hertogenbosch uit circa 73.000 personen. De bruto
participatiegraad bedraagt 72,3%. Dit betekent dat bijna driekwart van de Bossche beroepsbevolking
óf werkt, óf actief op zoek is naar een betaalde baan van 12 uur of meer. ‘s-Hertogenbosch heeft
hiermee de hoogste bruto participatiegraad van de vijf grote Brabantse steden. Verder wordt het
aandeel 45-plussers in de werkzame beroepsbevolking steeds groter.
80.000
70.000
45-75 jaar
60.000
50.000
31%
31%
32%
33%
34%
34%
37%
36%
36%
38%
39%
40%
25-44 jaar
15-24 jaar
40.000
30.000
54%
54%
53%
52%
52%
51%
49%
49%
49%
49%
47%
47%
15%
15%
15%
14%
14%
15%
14%
14%
14%
14%
14%
14%
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
20.000
10.000
0
Afbeelding 15 De werkzame beroepsbevolking in ’s-Hertogenbosch naar leeftijd, 2003- 2014
Bron: CBS. Bewerking: O&S.
Meer hoog opgeleiden
Landelijk gezien neemt het opleidingsniveau van de werkzame beroepsbevolking toe. Deze trend is
ook in ’s-Hertogenbosch zichtbaar. In 2014 is 21% lager opgeleid, 38% middelbaar en 41% hoger.
Tien jaar geleden waren er naar verhouding meer laag opgeleiden (25%), en minder hoog opgeleiden
(34%). Vergeleken met de andere vier grote Brabantse steden en de referentiesteden is de werkzame
beroepsbevolking in ’s-Hertogenbosch lager opgeleid. Uit de jaarlijkse vergelijking in de atlas voor
gemeenten blijkt dat vooral traditionele studentensteden als Groningen, Amsterdam, Leiden en
Utrecht een relatief hoog opgeleide beroepsbevolking hebben.
Middelbaar
Laag
Hoog
Leiden
12,5%
35,9%
51,6%
Haarlem
13,9%
39,2%
46,8%
Amersfoort
15,6%
35,1%
49,4%
Zwolle
15,9%
39,7%
44,4%
Eindhoven
18,5%
35,2%
46,3%
Breda
18,9%
35,6%
45,6%
's-Hertogenbosch
20,5%
38,4%
41,1%
Tilburg
21,7%
41,5%
35,8%
Helmond
23,8%
47,6%
26,2%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Afbeelding 16 De werkzame beroepsbevolking naar onderwijsniveau in de B5 en referentiesteden, 2014.
Bron: CBS. Bewerking O&S.
17
Veel niet werkende werkzoekenden
Sinds september 2011 (3.907) stijgt het aantal niet werkende werkzoekenden in ’s-Hertogenbosch
7
gestaag . Eind juni 2015 zijn er 9.040 niet werkende werkzoekenden bij het UWV WERKbedrijf
ingeschreven. Dit zijn er ruim 860 meer dan een jaar geleden. Daarbij moet wel de kanttekening
geplaatst worden dat per 1 januari 2015 Nuland en Vinkel ook onderdeel uitmaken van de gemeente
’s-Hertogenbosch. Het werkloosheidspercentage bedraagt eind juni 10,9%. Dit is hoger dan het
8
gemiddelde in Nederland (9,8%) en lager dan in drie van de vier andere grote Brabantse steden .
9
Vergeleken met de referentiesteden ligt het werkloosheidspercentage in ’s-Hertogenbosch hoger .
10.000
9.040
8.000
6.000
vrouwen
4.000
mannen
2.000
0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Afbeelding 17 Het totaal aantal niet werkende werkzoekenden in ’s-Hertogenbosch, 1997-2015.
Bron: UWV WERKbedrijf.
Meer oudere niet werkende werkzoekenden
De geconstateerde stijging sinds september 2011 zien we in alle leeftijdsgroepen terug. De laatste
twee jaar is er echter wel sprake van een (veel) sterkere stijging bij de groep 45-65 jarigen. De groep
27-45 jarigen is in die periode vrij constant, terwijl het aantal jonge werklozen zelfs iets afneemt.
5.500
45-65
5.000
4.500
4.000
27-45
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
15-27
500
0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Afbeelding 18 Niet werkende werkzoekenden in ’s-Hertogenbosch naar leeftijd, 2003-2015.
Bron: UWV WERKbedrijf.
7
Het UWV WERKbedrijf schrijft mensen met een uitkering tegenwoordig automatisch in als niet werkend werkzoekend. Dit was
voorheen niet het geval. Hierdoor zien we in augustus en september 2013 een flinke stijging. Oktober 2013 is de wijziging van
registratie voor gegevens van ’s-Hertogenbosch volledig doorgevoerd. Hierdoor is er sprake van een trendbreuk.
8
Breda 9,7%, Eindhoven 13,7%, Helmond 14,2%, Tilburg 12,3%.
9
Amersfoort 10,0% , Haarlem 10,0%, Leiden 9,0%, Zwolle 9,5%.
18
Stijging bij alle opleidingsniveaus
De stijging van het aantal niet werkende werkzoekenden sinds september 2011 zien we eveneens bij
10
alle opleidingsniveaus terug. Op de kortere termijn (eerste helft 2015) is vooral sprake van een
stijging van het aantal lager opgeleide niet werkende werkzoekenden.
4.500
Lager
4.000
3.500
3.000
Middelbaar
2.500
Hoger
2.000
1.500
1.000
500
0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Afbeelding 19 Niet werkende werkzoekenden in ’s-Hertogenbosch naar opleidingsniveau, 2003-2015.
Bron: UWV WERKbedrijf.
Aantal uitkeringen vrij constant
Na een piek in 2004 is het aantal uitkeringen tot en met 2008 flink afgenomen. Najaar 2008 begon
echter de economische crisis. Sindsdien neemt het aantal uitkeringen weer toe. In 2014 zien we
echter dat het totaal aantal uitkeringen ten opzichte van 2013 vrij constant is. Er zijn wel verschillen
tussen de verschillende soorten uitkeringen. Zo is het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen iets
toegenomen, het aantal bijstandsuitkeringen sterker toegenomen en het aantal WW uitkeringen met
bijna 5% afgenomen.
18.000
15.000
12.000
WW
uitkeringen
9.000
Uitkeringen
algemene
bijstand
Arbeidsongeschiktheidsuitkeringen
6.000
3.000
0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Afbeelding 20 Uitkeringen in ’s-Hertogenbosch; arbeidsongeschiktheidsverzekeringen, uitkeringen algemene
bijstand en uitkeringen in het kader van de WerkloosheidsWet, 1998-2014. Bron: CBS.
10
Lager = basisonderwijs + VMBO. Middelbaar = MBO + HAVO + VWO. Hoger = HBO + WO.
19
Meer vacatures bij het UWV
De laatste tijd blijft het aantal nieuwe vacatures bij het UWV WERKbedrijf in de regio Noordoost
Brabant toenemen. Mei 2015 ‘piekt’ het aantal nieuwe vacatures: 5.770. Ook in juni zijn er relatief
veel nieuwe vacatures. Het aantal openstaande vacatures stijgt eveneens. Ook hier is in mei sprake
van een piek (3.915). Eind juni stonden er 2.930 vacatures open. Overigens wordt bij het UWV
WERKbedrijf slechts een deel van de vacatures aangemeld.
6.000
5.000
Nieuw
4.000
3.000
Openstaand
2.000
1.000
0
j f m a m j
j a s o n d j f m a m j
2013
j a s o n d j f m a m j
2014
j a s o n d
2015
Afbeelding 21 Het aantal openstaande en ingediende vacatures per maand in de regio Noordoost Brabant,
2013 - 2015. Bron: UWV WERKbedrijf.
Sterke sociaal economische positie
e
’s-Hertogenbosch staat hoog (6 plaats) in de sociaal economische index van de 50 grootste
gemeenten. Dit betekent dezelfde plaats als vorig jaar en een sterke stijging ten opzichte van 2012.
Onze sterke punten zijn het aantal banen, de participatie van vrouwen en een verhoudingsgewijs
gunstiger positie op het gebied van werkloosheid dan vele andere steden. Minder goed doen we het
op het aandeel arbeidsongeschikten en personen in de bijstand.
Haarlemmermeer (1)
Amstelveen (2)
Utrecht (3)
Amersfoort (4)
Hilversum (5)
's-Hertogenbosch (6)
Zwolle (7)
Alphen aan den Rijn (8)
Apeldoorn (9)
Breda (10)
Leiden (11)
2014
Haarlem (12)
2013
Eindhoven (13)
2012
Tilburg (24)
Helmond (43)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Afbeelding 22 Sociaal economische index: top 10 van 50 grootste steden, de B5 en referentiegemeenten, 2012 2014. Bron: Stichting atlas voor gemeenten; Atlas voor gemeenten 2014.
20
4.
Ruimte voor economische activiteiten
Een derde aspect dat in deze economische monitor aan de orde komt is de bedrijfsomgeving: de
ruimte voor economische activiteiten. Allereerst zal de spreiding van de bedrijvigheid over de stad
aan bod komen. Hoe is de verdeling van het aantal bedrijven en werkzame personen over de
verschillende werklocaties in de stad? Vervolgens wordt nader ingegaan op bedrijventerreinen,
kantoorlocaties en winkelcentra. In bijlage 3 wordt een kaart gepresenteerd met alle werklocaties.
Aandeel bedrijfsvestigingen buiten werklocaties licht toegenomen
11
In 2014 bevindt meer dan de helft (59%) van de vestigingen zich buiten één van de werklocaties . Dit
aandeel is sinds 1997 (47%) flink toegenomen. Het afgelopen jaar was er sprake van een lichte
toename, zowel relatief als absoluut (+ 120 vestigingen).
12.000
400
520
380
520
390
490
390
490
1.510
1.540
1.550
1.590
1.500
1.980
2.030
2.060
2.100
2.110
420
530
10.000
8.000
Kantoorlocaties
Winkelcentra
6.000
Bedrijfsterreinen
Binnenstad
4.000
Overige werklocaties
6.100
6.320
6.370
6.540
6.660
2010
2011
2012
2013
2014
Buiten werklocatie
2.000
0
Afbeelding 23 Spreiding van de bedrijfsvestigingen over de stad, 2010-2014. Bron: LISA. Bewerking: O&S.
Afname werkgelegenheid bedrijventerreinen
In vijf jaar tijd is er sprake van een afname van de werkgelegenheid op bijna alle werklocaties. Alleen
bij de ‘overige werklocaties’ en winkelcentra is sprake van een (lichte) toename. De sterkste absolute
afname (-1.710 werkzame personen) zien we op de bedrijventerreinen en in de Binnenstad (-1.300
werkzame personen). Vooral bij ‘overige werklocaties’ is sprake van een toename (4.710 werkzame
personen).
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
4.290
4.510
4.530
4.500
17.040
4.310
16.820
16.240
16.140
15.740
18.520
18.400
18.100
17.840
17.630
Winkelcentra
Binnenstad
Kantoorlocaties
Bedrijventerreinen
28.560
27.790
27.260
26.680
26.850
3.880
8.110
8.720
8.630
8.590
24.410
20.260
20.020
19.650
19.460
2010
2011
2012
2013
2014
Overige werklocaties
Buiten werklocatie
Afbeelding 24 Spreiding van de werkgelegenheid over de stad, 2010-2014. Bron: LISA. Bewerking: O&S.
11
Alle (grote) kantoorlocaties, winkelcentra, bedrijventerreinen en ook de Binnenstad worden in deze monitor ‘werklocaties’
genoemd (zie bijlage 3). Vier grote bedrijven buiten deze locaties zijn samen genomen in de categorie ‘overige werklocaties’.
21
Laag netto oppervlak bedrijventerrein
Het netto oppervlak bedrijventerrein in ’s-Hertogenbosch is (samen met Helmond) het laagst van de
B5. Het oppervlak bedrijventerrein dat direct beschikbaar is voor uitgifte aan bedrijven is ongeveer
gelijk gebleven. De gemeente Tilburg heeft de hoogste netto voorraad bedrijventerrein.
netto uitgegeven
Breda
743
Eindhoven
689
Helmond
501
’s-Hertogenbosch
500
Tilburg
978
0
200
terstond uitgeefbaar
niet terstond uitgeefbaar
Totaal: 787
Totaal: 875
Totaal: 565
Totaal: 576
Totaal: 1.192
400
600
800
1000
1200
1400
1600
Afbeelding 25 De voorraad netto uitgegeven bedrijventerrein en de beschikbaarheid per 1 januari 2015 in de vijf
grote Brabantse steden, in hectare. Bron: IBIS / Provincie Noord-Brabant.
Geen uitgifte
Sinds 2011 is er in ’s-Hertogenbosch geen of nauwelijks bedrijventerrein uitgegeven. Het afgelopen
jaar is er (evenals in 2011 en 2012) geen enkele hectare uitgegeven. Ook in Helmond is in 2014 niets
uitgegeven. In de drie andere B5 steden heeft wel uitgifte plaatsgevonden. Het meeste (24 hectare) is
uitgegeven in Tilburg.
120
100
Tilburg
80
60
Helmond
40
Eindhoven
Breda
20
's-Hertogenbosch
0
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2010
2011
2012
2013
2014
Afbeelding 26 De uitgifte aan bedrijventerrein in de 5 grote Brabantse steden in hectare, 1997-2014. Bron: IBIS /
Provincie Noord-Brabant.
22
Totaal
Niet-dagelijks
Dagelijks
Winkels steeds groter
Het aantal m2 winkelverkoopvloeroppervlakte (wvo) is tussen 1997 en 2015 flink toegenomen terwijl
het aantal winkels iets is afgenomen. De winkels in ’s-Hertogenbosch worden dus steeds groter. Dit is
een trend die ook landelijk gaande is. Verder is de leegstand in april 2015 ongeveer gelijk aan de
leegstand een jaar eerder.
aantal winkels
2015
2010
2005
1997
m2 wvo/winkel
aantal winkels
m2 wvo/winkel
aantal winkels
m2 wvo/winkel
0
200
400
600
800
1.000
1.200
Afbeelding 27 De ontwikkeling aan m2 winkel vloer oppervlak (wvo) in ’s-Hertogenbosch,1997, 2005, 2010 en
2015. Bron: Locatus. Bewerking: O&S.
Veel kantoorruimte
Wanneer van de 50 grootste gemeenten het aantal m2 kantoorruimte per inwoner op een rij wordt
gezet, staat ’s-Hertogenbosch met 6,75 m2 kantoorruimte per inwoner in de top 10 (9e plaats). Ook
vorig jaar stonden we op deze plaats. Op één staat Schiphol gemeente Haarlemmermeer met 10 m2.
Eindhoven staat met 6,8 m2 kantoorruimte per inwoner op de ranglijst net boven ons. De andere drie
grote Brabantse gemeenten staan beduidend lager.
Haarlemmermeer (1)
Utrecht (2)
Den Haag (3)
Amstelveen (4)
Arnhem (5)
Amsterdam (6)
Hilversum (7)
Eindhoven (8)
's-Hertogenbosch (9)
Zwolle (10)
Amersfoort (12)
Leiden (19)
Breda (22)
2014
Haarlem (26)
2011
Tilburg (37)
2009
Helmond (39)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Afbeelding 28 Het aantal m2 kantoorruimte per inwoner, 2009, 2011 en 2014: top 10 van 50 grootste steden, de
B5 en de referentiegemeenten. Bron: Drs. R. L. Bak. Bewerking: O&S.
23
Lichte afname aanbod kantoorruimte
De totale voorraad aan kantoorlocatie in ‘s-Hertogenbosch bedraagt 1.079.400 m2. Het aanbod aan
bestaande kantoorruimte is het afgelopen jaar iets afgenomen tot 200.110 m2 bruto vloeroppervlak
(bvo). Dit wil overigens nog niet zeggen dat deze kantoorruimte ook daadwerkelijk leeg staat. DTZ
geeft eind 2014 als feitelijke leegstand in ’s-Hertogenbosch 12%. Dat is (veel) lager dan in Nederland
gemiddeld (16%).
250.000
200.000
200.110
150.000
100.000
50.000
0
1998
2000
2004
2010
2015
2
Afbeelding 29 De ontwikkeling van het aanbod aan bestaande kantoorruimte in ’s-Hertogenbosch in m bruto
vloeroppervlak (bvo), 1998-2015. Bron: Real Next / RSP. Bewerking: O&S.
Veel verschil tussen locaties
Op sommige locaties wordt beduidend meer m2 bvo aangeboden dan op andere locaties. Zo blijkt in
de Maaspoort ruim de helft van het totale oppervlak aan kantoor aangeboden te worden. Het
aanbodspercentage is het laagst op Knooppunt Hintham en Brabantpoort. In totaal staat ruim 112.000
m2 (56%) van het totale aanbod aan kantoorruimte in ’s-Hertogenbosch meer dan drie jaar leeg.
Vooral op Soetelieve Noord, de Maaspoort en Hightech Park staat relatief veel m2 langdurig leeg.
Locatie
Binnenstad
De Herven
Paleiskwartier
Pettelaarpark
Hightech Park
De Brand
Maaspoort
De Rietvelden
Knooppunt Hintham
Soetelieve Noord
Brabantpoort
Overig
Totaal
kantooroppervlak
in m²
aanbod
in m²
aanbod
in % van opp.
langdurig leeg
(>3 jaar)
289.030
118.820
119.390
102.690
36.620
42.400
33.030
33.040
21.020
14.720
18.320
250.320
1.079.400
28.420
49.230
10.650
12.740
14.910
11.640
17.920
11.270
230
11.060
0
32.040
200.110
10%
41%
9%
12%
41%
27%
54%
34%
1%
75%
0%
13%
18,5%
4%
32%
2%
8%
36%
15%
37%
24%
0%
44%
0%
2%
10,4%
Afbeelding 30 Het oppervlak aan kantoorruimte in ’s-Hertogenbosch in m2 bruto vloeroppervlak (bvo) per locatie,
2015. Bron: Real Next / RSP. Bewerking: O&S.
24
5. Bezoek aan de stad
In dit hoofdstuk staat het bezoek aan ’s-Hertogenbosch centraal. Naast het aantal bezoeken,
bezoekers en de ondernomen activiteiten worden ook cijfers over het aantal hotelovernachtingen
gepresenteerd.
Bijna 1,4 miljoen bezoekers van buiten ’s-Hertogenbosch
Het afgelopen jaar heeft ’s-Hertogenbosch bijna 1,4 miljoen bezoekers getrokken. Dit zijn
‘toeristische’ bezoekers van buiten de betreffende gemeente. Hiermee staan we op een achtste
plaats op de ranglijst. Ten opzichte van vorig jaar betekent dit een daling van drie plaatsen.
Groningen, Eindhoven en Maastricht hebben vorig jaar meer bezoekers getrokken. Qua bezoeken
staan we op de zevende plaats.
Steden
Aantal bezoekers
Aantal bezoeken
Frequentie
4.238.000
2.220.000
2.218.000
1.981.000
1.375.000
1.373.000
1.400.000
1.369.000
1.177.000
1.035.000
10.659.000
4.886.000
6.059.000
3.875.000
3.651.000
3.343.000
2.575.000
2.791.000
2.593.000
2.722.000
2,5
2,2
2,7
2,0
2,7
2,4
1,8
2,0
2,2
2,6
Amsterdam
Den Haag
Rotterdam
Utrecht
Groningen
Eindhoven
Maastricht
's-Hertogenbosch
Arnhem
Breda
Afbeelding 31 Top 10 van steden wat betreft het hoogste aantal (toeristische) Nederlandse bezoekers en
bezoeken, 2014. Bron: CVO.
Aantal bezoeken en bezoekers afgenomen
Bijna alle steden uit de top 1012 hebben het afgelopen jaar het aantal Nederlandse toeristen zien
afnemen. Zo ook ’s-Hertogenbosch. Het aantal bezoekers is met bijna 4% afgenomen; het aantal
bezoeken met 12%. Vooral de frequentie (het herhalingsbezoek) neemt dus af. Met een gemiddelde
besteding van € 44,60 per persoon per bezoek13 bedraagt het economisch effect door toeristisch
dagbezoek in 2014 naar schatting bijna € 125 miljoen. Dit is (veel) minder dan in voorgaande jaren.
Ter vergelijking: in 2006 was het economisch effect nog bijna € 250 miljoen.
6.000.000
Bezoekers
Bezoeken
Frequentie
6
5.000.000
5
4.000.000
4
3.000.000
2,7
3,1
3,2
3,1
2,9
2,7
2,6
2,8
2.000.000
2,5
2,5
3
2,2
2,2
2,0
2
1
1.000.000
0
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Afbeelding 32 Het aantal (toeristische) bezoekers en bezoeken aan ’s-Hertogenbosch, 2002-2014. Bron: CVO.
12
Uitgezonderd Amsterdam, Eindhoven en Maastricht.
13
Bron: CVO.
25
Funshoppen blijft belangrijk
Het grootste deel van de bezoekers komt naar ’s-Hertogenbosch voor het funshoppen. Vooral
kledingzaken en boetiekjes zijn veel bezocht in ’s-Hertogenbosch. 77% Van de winkelende bezoekers
bezoekt deze winkels; dit is het hoogst van alle onderzochte steden. Daarnaast bezoekt men naar
verhouding ook vaak een warenhuis, lifestylewinkel, sport- of vrijetijdswinkel of juwelier. Horeca is
eveneens belangrijk. Vergeleken met andere gemeenten gaan relatief veel bezoekers uit eten in een
restaurant en/of op een terrasje zitten. Ook de stadswandeling is een populaire activiteit.
100%
90%
80%
70%
Winkelen: 65%
60%
50%
Lunch/diner:41%
40%
Terrasje:35%
30%
20%
Stadswandeling:19%
10%
Museum:9%
0%
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Afbeelding 33 Top 5 van activiteiten gedurende het bezoek aan ’s-Hertogenbosch, 2002 – 2014. Bron: CVO.
Aantal hotelovernachtingen gestegen
In 2014 zijn er in totaal 139.050 hotelovernachtingen in ’s-Hertogenbosch geweest. Dit zijn er meer
dan in voorgaande jaren. Ten opzichte van 2013 betekent dit zelfs een stijging van 14%. De stijging
zien we in alle kwartalen terug, maar vooral in de tweede helft van 2014 waren er beduidend meer
hotelovernachtingen.
160.000
139.050
140.000
120.000
100.000
80.000
4e kwartaal
60.000
3e kwartaal
2e kwartaal
40.000
1e kwartaal
20.000
0
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Afbeelding 34 De ontwikkeling van het aantal hotelovernachtingen in ’s-Hertogenbosch, 2001-2014.
Bron: Gemeente ’s-Hertogenbosch/Belastingen. Bewerking: O&S.
26
6. Positie in de regio Noordoost-Brabant
In dit hoofdstuk staat de positie van ’s-Hertogenbosch in de Corop regio Noordoost-Brabant centraal.
Er worden cijfers over het aantal vestigingen, de werkgelegenheid en bedrijventerreinen
gepresenteerd.
Werkgelegenheid in Noordoost-Brabant neemt iets toe
Tussen 2013 en 2014 is voor het eerst in jaren weer sprake van een lichte toename (0,5%) van de
werkgelegenheid in Noordoost-Brabant. De werkgelegenheid in Zuidoost (o.a. Eindhoven), Midden
(o.a. Tilburg) en West (o.a. Breda) blijft dalen.
130
Zuidoost
120
Midden
West
Noordoost
110
100
1997
2000
2005
2010
2014
Afbeelding 35 De ontwikkeling van het aantal werkzame personen in de vier Corop gebieden in Noord-Brabant:
West, Midden, Noordoost en Zuidoost, geïndexeerd t.o.v. 1997. Bron: LISA. Bewerking: O&S.
Sterke positie als werkgelegenheidsgemeente
Bijna een derde (30%) van het aantal werkzame personen in Noordoost-Brabant werkt in ’sHertogenbosch. Het aandeel vestigingen ligt iets lager: 24%. Tussen 2013 en 2014 is het aantal
werkzame personen in bijna alle gemeenten afgenomen. Een grote toename zien we in SintOedenrode (+2.590)14. De afname was het grootst in ‘s-Hertogenbosch (-860).
Bernheze
Boekel
Boxmeer
Boxtel
Cuijk
Grave
Haaren
Heusden
Landerd
Maasdonk
Mill en Sint Hubert
Oss
Schijndel
's-Hertogenbosch
Sint Anthonis
Sint-Michielsgestel
Sint-Oedenrode
Uden
Veghel
Vught
Totaal
Vestigingen
2014
Werkzame
personen 2014
Groei wp
2013-2014
Groei wp
1997-2014
2.250
810
1.890
1.980
1.390
740
1.090
2.930
1.140
910
770
5.570
1.810
11.340
980
2.220
1.440
3.020
2.760
1.890
46.930
9.900
3.660
15.200
14.180
10.180
3.750
4.300
12.980
5.720
3.820
3.480
37.790
9.500
92.600
4.150
7.680
8.510
23.850
26.550
11.950
309.750
-1,0%
-2,4%
0,8%
-4,1%
-0,9%
0,8%
-2,5%
0,9%
-1,5%
-2,8%
-2,2%
0,5%
-0,5%
-0,9%
-2,4%
-3,6%
43,8%
1,5%
1,3%
3,0%
0,5%
13,5%
5,5%
13,9%
4,5%
18,8%
3,0%
1,5%
-2,3%
9,5%
-17,2%
-3,9%
7,1%
6,1%
11,8%
-8,0%
-0,4%
47,5%
12,4%
20,5%
21,3%
10,5%
Afbeelding 36 Het aantal vestigingen en werkzame personen in de gemeenten van de Corop Noordoost-Brabant
in 2014 en de groei tussen 2013-2014 en 1997-2014. Bron: LISA. Bewerking O&S.
14
Deze toename is het gevolg van een verhuizing van een grote schoonmaakorganisatie vanuit Best.
27
Relatief veel handel en diensten, weinig industrie
‘s-Hertogenbosch heeft regionaal gezien veel werkgelegenheid in de advies & onderzoek, en weinig
in de industrie. De sectorale trends in de werkgelegenheidsontwikkeling verschillen nauwelijks tussen
’s-Hertogenbosch en de regio. Zo neemt bij allebei vooral het aandeel banen in de industrie af en het
aandeel banen in de advies & onderzoeksector toe. Wel is er in de regio sprake van een sterkere
toename van de werkgelegenheid in de sectoren groot- en detailhandel en zorg dan in de gemeente ’s-Hertogenbosch.
25%
1997 Noordoost
2014 Noordoost
1997 's-Hertogenbosch
2014 's-Hertogenbosch
20%
20%
14%
15%
11%
10%
10%
7%
5%
4%
3%
4%
Zorg
Onderwijs
Openbaar
bestuur
Overige
zak. dvl.
Advies &
onderzoek
Onroerend
goed
Financiële
instellingen
Informatie &
communicatie
Horeca
Vervoer &
opslag
Groot- en
detailhandel
Bouwnijverheid
Industrie
Agrarisch
2%
1%
0%
0%
7%
4%
2%
Overige dvl.
5%
Vrije tijd
6%
Afbeelding 37 Sectorverdeling naar werkgelegenheid in ’s-Hertogenbosch en de regio Noordoost-NoordBrabant, 2014. Bron: LISA. Bewerking O&S.
In de hele regio weinig uitgifte
De top drie van gemeenten met het meeste oppervlak aan bedrijventerrein in de regio Noordoost zijn
’s-Hertogenbosch (576 ha.), Oss (552 ha.) en Veghel (453 ha.). In de hele regio is in 2014 in totaal 22
hectare aan bedrijventerrein uitgegeven. Het meest in Oss (7 ha.) en Veghel (5 ha.).
Bernheze
Boekel
Boxmeer
Boxtel
Cuijk
Grave
Haaren
Heusden
Landerd
Mill en Sint Hubert
Oss
Schijndel
's-Hertogenbosch
Sint Anthonis
Sint-Michielsgestel
Sint-Oedenrode
Uden
Veghel
Vught
Totaal
Totaal
netto
Netto
reeds
uitgegeven
Uitgeefbaar
Waarvan
terstond
uitgeefbaar
Uitgifte
2014
171
29
150
139
239
19
13
203
34
39
552
163
576
26
29
29
235
453
20
3.120
61
22
120
117
165
15
9
173
28
38
483
133
500
21
29
28
190
396
20
2.547
110
7
31
22
74
4
3
31
7
1
69
30
76
5
0
1
45
57
0
573
2
3
31
11
68
1
2
28
5
1
62
2
54
0
0
0
21
29
0
320
0
0
0
1
1
0
0
1
0
0
7
2
2
0
0
0
4
5
0
22
Afbeelding 38 De voorraad netto bedrijventerrein en de beschikbaarheid per 1 januari 2015 in de gemeenten
van de Corop Noordoost-Brabant, in hectare. Bron: IBIS / Provincie Noord-Brabant.
28
Bijlage 1: Overzicht arbeidsmarkt en werkgelegenheid 2015
Economische monitor 2015, bewerking: Onderzoek & Statistiek
151.000
Bevolking 's-Hertogenbosch per 1-1-2015:
(GBA)
0 - 14 jarigen
65-plussers
24.960
24.470
15 - 64 jarigen
(potentiële beroepsbevolking):
101.570
72%
Arbeidsmarkt
niet beroepsbevolking1):
(feitelijke) beroepsbevolking:
73.000
28.570
Totaal niet-werkenden/
niet-werkzoekenden:
NWW :
63.890
9.110
78.000
4)
4)
Werkgelegenheid
60%
Woont elders
werkt in 's-Hertogenbosch:
43.540
40%
Woont in
's-Hertogenbosch
werkt elders:
Woont en werkt
in 's-Hertogenbosch:
38.330
3)
3)
25.5603)
Arbeidsplaatsen in 's-Hertogenbosch
_ 12 uur per week):
(>
81.870
2)
Werkenden:
(LISA)
Vestigingenregister 2014
Arbeidsplaatsen in
's-Hertogenbosch:
(< 12 uur per week)
10.720
Arbeidsplaatsen in 's-Hertogenbosch:
92.600
(LISA)
Vestigingenregister 2014
1
Niet-beroepsbevolking: o.a. scholieren, studenten, personen die niet willen (noch hoeven te) werken,
WAO-ers, etc.
Niet-werkende werkzoekenden (UWV WERKbedrijf 31-01-2015)
3
Deze aantallen zijn een schatting, en wijken af van eerder gepubliceerde pendelcijfers van de provincie.
Dit komt omdat (1) de cijfers van de provincie ouder zijn en (2) de provincie andere kengetallen hanteert.
4
Percentage gebaseerd op pendelcijfers van de provincie Noord-Brabant.
2
29
Bijlage 2:
Gebruikte bronnen en definities
Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)
Het CBS publiceert via statline cijfers over het aantal uitkeringen. Daarnaast zijn dit jaar ook de
gegevens over de beroepsbevolking afkomstig van het CBS.
Continu Vakantie Onderzoek (CVO)
Het CVO is een samenwerkingsverband tussen TNS NIPO en NBTC. Het CVO brengt jaarlijks het
vakantie- en reisgedrag van Nederlanders in kaart, waaronder het toeristisch bezoek aan steden.
Elsevier en bureau Louter: toplocaties
Elsevier publiceert jaarlijks in november welke gemeente economisch gezien de beste prestaties
levert. Dit gebeurt op basis van onderzoek door bureau Louter.
Gemeente ’s-Hertogenbosch/Belastingen
De afdeling Belastingen berekent op basis van de toeristenbelasting het aantal toeristische
overnachtingen in ’s-Hertogenbosch.
IBIS / Provincie Noord-Brabant
Jaarlijks worden er gegevens over IBIS werklocaties verzameld. Dit gebeurt aan de hand van een
enquête onder gemeentes. Het betreft hier bijvoorbeeld cijfers over de totale netto voorraad aan
bedrijfsterrein (in hectare), netto uitgegeven, het aantal hectare uitgeefbaar en terstond uitgeefbaar.
LISA: Vestigingenregister
In dit bestand wordt informatie over alle bedrijven in ’s-Hertogenbosch gegeven. Naast
adresgegevens zijn ook gegevens over het aantal bij de bedrijven werkende personen bekend en in
welke sector het bedrijf werkzaam is. Het vestigingenregister is een stand van zaken op 1 april van
het betreffende jaar. Het bestand wordt met terugwerkende kracht voor vijf jaar gecorrigeerd. Dit heeft
onder andere te maken met de actualiseringsmethodiek van het vestigingenregister: niet alle
gegevens over bedrijfsvestigingen worden jaarlijks geactualiseerd. Dit betekent dat de cijfers uit deze
monitor niet te vergelijken zijn met die uit de economische monitor 2014.
Kamer van Koophandel: mutatiebalans
In dit bestand wordt een overzicht gegeven van alle in een jaar gestarte, opgerichte en opgeheven
bedrijven. Een jaar loopt van 1 januari tot 31 december. De gegevens uit het bestand zijn dus niet
vergelijkbaar met die uit het vestigingenregister.
Locatus
Locatus verzamelt cijfers over detailhandel. Op basis van het Locatus bestand 1 april 2015 zijn de
nieuwste cijfers voor 2015 berekend.
Real Next / RSP
De afdeling Onderzoek & Statistiek verzamelt jaarlijks gegevens over aanbod aan kantoorlocaties in
’s-Hertogenbosch. Dit gebeurt op basis van het aanbod via Real Next en RSP.
Rijkswaterstaat (RWS)
Verzamelt (onder andere) cijfers over het aantal files op het rijkswegennet. In deze monitor worden de
cijfers gepresenteerd over het aantal files en de filezwaarte (duur van de file * de gemiddelde lengte)
op het rijkswegennet rond ’s-Hertogenbosch.
31
Speerpuntsectoren
De afdeling EZ heeft in het economisch beleid een aantal speerpunten benoemd: dienstverlening,
‘health’, creatief, agrifood, ICT en Logistiek. Op basis van SBI 2008 codes in het vestigingenregister is
de werkgelegenheid in deze sectoren en het aantal bedrijfsvestigingen berekend. Dit is op basis van
de volgende indeling gedaan:
Sect or
ICT
Agrifood
Financiële en zakelijke dienstverlening
Creatief
Health
Logistiek
SBI 2008-code
261, 262, 264, 465, 61, 62, 631, 951
Zie monitor agrifood van Agrifood Capital
J, K, L, M, N
Zie onderzoek B&A Group: ’s-Hertogenbosch: creatieve
stad!
Health: zie onderzoek ETIN ‘kansen voor de medische
sector in ’s-Hertogenbosch’
H
Stichting atlas voor gemeenten
De stichting atlas voor gemeenten brengt jaarlijks de “Atlas voor gemeenten” uit. Onderdeel hiervan is
de woonaantrekkelijkheidsindex. Deze index wordt gebaseerd op een achttal aspecten:
bereikbaarheid, cultureel aanbod, veiligheid, koopwoningen, nabijheid natuurgebieden, culinair
aanbod, universiteiten, vooroorlogse woningen. Ook de sociaal-economische index is hier een
onderdeel van. Ook deze index wordt gebaseerd op acht aspecten: het aantal personen in de
bijstand, het werkloosheidspercentage, het aantal arbeidsongeschikten, het percentage huishoudens
met een inkomen lager dan 105% van het sociaal minimum, het aantal personen met een lage
opleiding, de netto participatiegraad van vrouwen, de werkgelegenheid en het percentage banen in
groeisectoren
UWV WERKbedrijf
Het UWV WERKbedrijf publiceert maandelijks cijfers over onder andere het aantal niet werkende
werkzoekenden (NWW’ers) en nieuwe en openstaande vacatures.
32
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
VIII.
IX.
X.
XI.
XII.
XIII.
XIV.
33
8.
Bolduc
Brabantpoort
Eekbrouwersweg
Het Wielsem
Hightech Park
Hoog Heinis
Kooikersweg
Maaspoort
Paleiskwartier
Pettelaarpark
Rompertsebaan
Rompertsstaete
Soetelieve Noord
Station Oost
Kantoorlocatie
4.
10.
i.
1.
2.
VII.
g.
a.
r.
IV.
9.
u. 14.
m. y.
n.
V.
o.
VIII.
IX.
3.
t.
7.
XII.
XI.
11.
6.
16.
XIV.
III.
j.
19.
z.
X.
17.
12.
e.
XIII.
k.
5.
I.
f.
h.
15.
VI.
b.
II.
v.
w.
q.
d.
p.
18.
13.
c.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
i.
j.
k.
m.
n.
o.
p.
q.
r.
s.
t.
u.
v.
w.
x.
y.
z.
Boschveld
Brabantpoort
Businesspark Maliskamp
De Brand
De Herven
De Kruithoorn
De Rietvelden
De Vliert
De Vutter
Empel Maasakkers
Empel Zuid
Ertveld Noord
Ertveld Zuid
Hightech Park
Kloosterstraat Hintham
Knooppunt Hintham
Kop van het Zand
Kruisstraat
Maaspoort
Orthenpoort
Overlaet Noord
Overlaet Zuid
De Terp
Van Herpensweide
Zuid Willemsvaart
Bedrijfsterrein
s.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
Binnenstad
Boschmeerplein
Boschmeersingel
Boschveld
Churchilllaan
Bossche woonboulevard
De Rompert passage
Goulmy en Baarplein
Helftheuvelpassage
Het Wielsem
Kooikersweg
Maaspoort (passage)
Mgr. van Roosmalenplein
Molenhoek passage
Orthenpoort
Pastoor van Thiellaan
Pettelaarsepoort
Rivierenplein
Rosmalen-Centrum
Zuiderpassage
Winkelcentrum
x.
Bijlage 3:
Werklocaties