Document

OBSTETRIE CASUÏSTIEK
Ochtendprogramma 10 maart
Emma Jansen, 28 jr
CASUS
G2P1 AD 10+2
Algemene VG: blanco
Medicatie: geen
Obstetrische VG: dochter 4 jaar, a terme, VE, 8 pond, fluxus 1.5 L
Huidige graviditeit: ongepland
Sociaal: Niet zeker van huidige relatie, wil zwangerschap behouden.
Voelt zich moe, snel geirriteerd, vaak geen trek in eten en kan vaak
niet slapen. Emma kan zich moeilijk concentreren sinds ze weet dat
ze zwanger is. Ze heeft zich vorige week ziek gemeld op haar werk,
en heeft eigenlijk nergens zin in.
Ze vraagt de verloskundige: Komt dit door de zwangerschap?
Waarom voel ik me niet fit?
WAT IS UW DIFFERENTIAAL DIAGNOSE?
WAT IS UW DIFFERENTIAAL DIAGNOSE?
• Depressie
• Bipolaire stoornis
• Ook vragen naar periode met manische kenmerken
• Angst (voor de bevalling)
• PTSS (na de bevalling)
• Fysiologische zwangerschaps symptomen
• Somatische oorzaken
•
•
•
•
hypothyreoidie
anemie
EBV/CMV
Vitamine D/ B12 tekort
AAN WELKE (DSM 5) CRITERIA VOOR
DEPRESSIVE VOLDOET EMMA?
AAN WELKE (DSM 5) SYMPTOMEN VAN
EEN DEPRESSIE VOLDOET EMMA?
Primaire symptomen
1. Sombere stemming
2. Verlies van interesse en plezier
Secundaire symptomen (minstens 4 van onderstaande symptomen)
1. Gewichtsverlies zonder dieet
2. Slapeloosheid of slaperigheid
3. Psychomotorische agitatie
4. Vermoeidheid of verlies van energie
5. Gevoelens van waardeloosheid /schuld
6. Concentratiestoornis/besluiteloosheid
7. Terugkerende gedachten aan de dood/suïcide
AAN WELKE (DSM 5) CRITERIA VOOR
DEPRESSIE VOLDOET EMMA?
B. De symptomen veroorzaken lijdensdruk of beperking in het sociale
of beroepsmatige functioneren.
Emma zit thuis omdat zij niet in staat is te werken.
C. Episode komt NIET door effecten van middel of somatische
aandoening.
HOE VAAK KOMT DEPRESSIE IN DE
ZWANGERSCHAP VOOR?
HOE VAAK KOMT DEPRESSIE IN DE
ZWANGERSCHAP VOOR?
• 7-13% van de zwangeren depressie in zwangerschap en/of kraambed
• Prevalentie psychische problemen pre- en postpartum verschilt niet
van periode daarbuiten.
WAAROM DENKT U DAT DEPRESSIE IN DE
ZWANGERSCHAP VAAK NIET WORDT
HERKEND?
WAAROM DENKT U DAT DEPRESSIE IN DE
ZWANGERSCHAP VAAK NIET WORDT
HERKEND?
Vrouwen melden niet
• Schaamte voor depressieve klachten omdat omgeving verwacht
dat ze gelukkig zijn (“roze wolk” zowel tijdens zwangerschap als
post partum).
Zorgverleners herkennen niet
• Geduid als fysiologische (of pathologische) somatische klachten
tijdens zwangerschap
• Wordt niet naar gevraagd / op gescreend
WELKE RISICOFACTOREN VOOR
DEPRESSIE HERKENT U IN DE CASUS?
WELKE RISICOFACTOREN VOOR
DEPRESSIE HERKENT U IN DE CASUS?
• Slechte relatie met partner
• Onvoldoende emotionele en sociale steun
• Ongeplande zwangerschap
NAAR WELKE RISICOFACTOREN WILT U
NOG VRAGEN? (MAW: WAT IS NOG NIET BEKEND)
NAAR WELKE RISICOFACTOREN WILT U
NOG VRAGEN? (MAW: WAT IS NOG NIET BEKEND)
• Voorgeschiedenis van depressieve episode/psychiatrische
aandoeningen
• Familie anamnese mbt psychische aandoeningen
• Recente life events
• Chronische/huidige lichamelijke ziekten
• Seksueel of fysiek geweld in de voorgeschiedenis
• Huiselijk geweld
• Zorg(en) om andere kinderen
HOE KAN WORDEN GESCREEND OP
DEPRESSIEVE KLACHTEN?
HOE KAN WORDEN GESCREEND OP
DEPRESSIEVE KLACHTEN?
• 2 vragen
• Heeft u zich, in de afgelopen maand, somber, depressief of wanhopig
gevoeld?
• Heeft u, in de afgelopen maand, minder zin of minder plezier gehad in
dingen die u eerder altijd leuk vond om te doen?
• Vragenlijsten, bijv Edinburgh Postnatal Depression Scale (EPDS)
•
•
•
•
Gebruik in de zwangerschap tot 8 weken post partum
Gevalideerde vragenlijst
10 items, somscore 0-30
bij 10 punten of hoger: grote kans depressieve stoornis
Emma Jansen
EPDS: 15 
klinisch relevante depressieve symptomen,
vermoeden depressieve stoornis
CASUS
WELKE VOORLICHTING EN LEEFSTIJL
ADVIEZEN KUNT U ZELF GEVEN?
WELKE VOORLICHTING EN LEEFSTIJL
ADVIEZEN KUNT U ZELF GEVEN?
Voorlichting
• Symptomen depressie, beloop, mogelijke risicofactoren en behandelopties
• Benadrukken: voorkomende aandoening, ook in de zwangerschap, kan goed
behandeld worden
• Aandacht voor stigmata, schuldgevoelens en schaamte
• Sociale omgeving (partner, familie) betrekken bij de behandeling
• Kans op recidief gedurende verdere leven groot
Leefstijl
• Dagritme aanhouden
• Voldoende beweging (=bewezen effectief bij milde/matige depressie!)
• Geen alcohol of drugs gebruiken
• Zelfhulpboeken
WAT VOOR BEHANDELING IS ER
MOGELIJK?
WAT VOOR BEHANDELING IS ER
MOGELIJK?
• Psychotherapeutische behandeling
• Cognitieve gedragstherapie (CGT/CBT)
• Interpersoonlijke psychotherapie (IPT)
• Medicamenteuze behandeling
• Antidepressiva
WAT ZIJN AANDACHTSPUNTEN BIJ
(OVERWEGING OM TE) STARTEN MET
ANTIDEPRESSIVA IN ZWANGERSCHAP?
WAT ZIJN AANDACHTSPUNTEN BIJ
(OVERWEGING OM TE) STARTEN MET
ANTIDEPRESSIVA IN ZWANGERSCHAP?
• Voor- en nadelen afwegen en bespreken
• Risico’s medicatie voor foetus/neonaat vs. persisteren van depressie
• Psychiater (liefst ervaring met zwangeren) start medicatie
• SSRI's (na AD 20 weken) verhoogt de kans op persisterende
pulmonale hypertensie van de neonaat (PPHN). NB: Normaal 12:1000, bij SSRI 3:1000
• SSRI: geen duidelijke voorkeur, alleen liever geen Paroxetine
• NB: preconceptioneel geldt: indien goed ingesteld op een bepaalde
SSRI, dan deze continueren
• TCA: voorkeur amitriptyline en nortriptyline
WAT ZIJN MOGELIJKE GEVOLGEN VAN
EEN DEPRESSIE IN DE ZWANGERSCHAP
VOOR MOEDER EN KIND?
WAT ZIJN MOGELIJKE GEVOLGEN VAN
EEN DEPRESSIE IN DE ZWANGERSCHAP
VOOR MOEDER EN KIND?
Foetus
• Laag geboortegewicht
• Vroeggeboorte
Pasgeborene
• Moeder-kind binding verloopt moeizamer
• Baby’s prikkelbaarder, minder gezichtsexpressie, hogere cortisol
spiegels
Kind
• Verhoogde kans op huilbaby
• Hechtingsproblematiek
• Vaker mishandeling
• Cognitieve, emotionele en gedragsproblemen
Emma Jansen
CASUS
AD 12
• Verwijzing psychiater
Start sertraline 50 mg per dag
AD 20
• Notities consult:
Gaat stuk beter, slaapt weer normaal, minder somber, net terug van
vakantie, erg genoten
WELKE ADVIEZEN HEBT U NU
TAV PARTUS EN KRAAMBED?
WELKE ADVIEZEN HEBT U NU
TAV PARTUS EN KRAAMBED?
Partus: ivm risico op PPHN
• Minimaal met plaatsindicatie (B-D indicatie) bevallen
• Minimaal 12 uur klinische observatie (onder verantwoordelijkheid
van kinderarts)
Kraambed:
• 3 dagen observatie symptomen van matige neonatale adaptatie of
serotonerge onttrekkingsverschijnselen door geïnstrueerde en
geïnformeerde zorgverleners of ouders (dit kan ook thuis), bijv. met
Finnegan score
• Medicatie in kraambed continueren, niet overgaan op andere SSRI
• Borstvoeding kan gestart of gecontinueerd worden
AD 28
Notities consult: slaapt weer slecht sinds paar weken, moe
overdag
Bij doorvragen: “Ik ben vaak boos op mijn dochtertje, om niets
eigenlijk. Ik maak me best wel zorgen dat ik straks niet 1 maar 2
kinderen heb om voor te zorgen. Ik voel me nu soms al een zo-zo
moeder.
Mensen beginnen nu te vragen of ik thuis wil bevallen of in het
ziekenhuis, en of de babykamer al af is. Ik wil daar allemaal nog
helemaal niet aan denken! Ik ben ook best wel weer bezig met de
vorige bevalling merk ik. Vooral ‘s avonds ben ik er over aan het
piekeren of ik schrik er van wakker. Misschien slaap ik daarom ook
wel niet zo lekker….”
MAAKT U ZICH ZORGEN OM WAT EMMA
VERTELT?
MAAKT U ZICH ZORGEN OM WAT EMMA
VERTELT?
• Deels normale, fysiologische aspecten die veel moeders (en
vaders) ervaren
• moeheid, weinig energie
• te weinig slaap
• twijfel en frustratie over eigen capaciteiten als ouder
• Echter:
• negatieve gedachten en gevoelens
• geeft oorzaak aan voor slecht slapen (denken aan vorige
bevalling)
WILT U NOG MEER WETEN?
WILT U NOG MEER WETEN?
• Aanvullende gegevens over de vorige bevalling
• status/brief
• Hoe heeft Emma deze ervaren
• hoe kijkt ze terug op de vorige bevalling
• hoe kijkt ze aan tegen de aanstaande bevalling
WAT STAAT IN DE DIFFERENTIAAL
DIAGNOSE ?
WAT STAAT IN DE DIFFERENTIAAL
DIAGNOSE ?
• PTSS na de bevalling
• PTSS symptomen als gevolg van eerder trauma
• Depressie
• Risicofactor voor PTSS na de bevalling
• Co-morbiditeit met PTSS na de bevalling 20-75%
• NB: Frequente misdiagnose depressie ipv PTSS
• Somatische oorzaak
• anaemie, hypothyreoidie, vitamine D/B12 tekort, EBV, CM
CASUS
Partusbrief, samenvatting:
“24 jarige G1P0 AD 40+6. Zwangerschap ongecompliceerd in
1e lijn.
Overname ivm niet vorderende ontsluiting bij 2 cm en
pijnstillingswens. Epiduraal en bijstimulatie.
Ivm niet vorderende uitdrijving en verdenking foetale nood
na 70 minuten persen ongecompliceerde vacuumextractie.
Meisje geboren met APGAR 7/9/9, gewicht 3955 gram.
Postpartum fluxus van 1400 cc. Ontslag na 1 dag met
ferrofumaraat.”
WAS DIT EEN TRAUMATISCHE
BEVALLING VOOR EMMA?
WAS DIT EEN TRAUMATISCHE
BEVALLING VOOR EMMA?
• Aandacht voor terminologie
• “traumatische bevalling” = medische aspecten: totaalruptuur,
claviculafractuur etc.
• “traumatisch ervaren bevalling” = beleving vrouw, subjectief
• DSM 5 criteria voor ‘traumatische ervaring’ bij PTSS
• Angst of dreiging om te sterven (zelf of baby), dreiging of ervaren
van ernstige schade (zelf of baby), dreiging of ervaren van
seksueel geweld
• Vraag is nog niet te beantwoorden
CASUS
“Na 12uur lang weeen was ik uitgeput. Ze kwamen nog steeds
onregelmatig dus de verloskundige was de hele nacht maar 1 keer
komen kijken. Ze zei dat ik het gewoon wat tijd moest geven, moest
proberen te ontspannen, in bad of zo. Maar het was allemaal veel te
heftig om te kunnen ontspannen.
Toen ze weer kwam om 9 uur ‘s ochtends had ik nog steeds maar 2
cm. Ik kon het echt niet meer. Toen ben ik toch maar naar het
ziekenhuis gegaan voor een ruggenprik, ook al was ik tijdens mijn
zwangerschap overtuigd dat ik dat niet wilde. En dus ook die
weeenopwekkers, ook al voelde ik nog steeds wel pijn. Nou ja, toen
lag ik aan al die slangen, en was ik weer alleen. Ze zeiden wel dat ze
mijn weeen op afstand in de gaten konden houden, maar ik had
liever gehad dat ze me niet zo lang alleen hadden gelaten.
CASUS
Uiteindelijk heb ik dus helemaal niets zelf gedaan.
Weeenopwekkers, ruggenprik, en dus ook die vreselijke
vacuumpomp want persen kon ik niet goed genoeg. De blik van de
gynaecoloog die hem er uittrok staat me nog steeds bij. Ik was al
meer dan een uur bezig, en steeds als ik een wee had gehad
hoorde ik zijn hartje langzamer kloppen. En zij maar sussen “nee
hoor, niets aan de hand”. Het eerste wat ik dacht toen ze was
geboren was “leeft ze nog?”
De gedachte dat ik deze ellende nog een keer moet doorstaan
geeft me slapeloze nachten, en ook weer toen ik hier het gebouw
binnenkwam, ik kreeg het gelijk benauwd.
Het voelt totaal niet of ik een kind heb gebaard, ze is uit mij
getrokken. Ik kan het niet aan om nog een keer te falen.”
WAS DIT EEN TRAUMATISCHE ERVARING
VOOR EMMA?
WAS DIT EEN TRAUMATISCHE ERVARING
VOOR EMMA?
• Voldoende aanwijzingen voor traumatische ervaring, o.a. dat ze
dacht “leeft de baby nog”
• Expliciet naar vragen kan ook
HOE VAAK ERVAREN VROUWEN DE
BEVALLING ALS TRAUMATISCH?
EN HOE VAAK KOMT PTSS VOOR?
HOE VAAK ERVAREN VROUWEN DE
BEVALLING ALS TRAUMATISCH?
EN HOE VAAK KOMT PTSS VOOR?
• Traumatische ervaring
• 9 tot 44 procent
• PTSS:
• 1 tot 3 procent
• hoog-risico groepen ca 15%
WAT IS PTSS EN WAT ZIJN DE
SYMPTOMEN?
WAT IS PTSS EN WAT ZIJN DE
SYMPTOMEN?
HERBELEVING:
• spontane herinneringen van de traumatische gebeurtenis, terugkerende dromen
gerelateerd aan het trauma, flashbacks of andere intensieve of langdurige
psychologische distress
VERMIJDING:
• verontrustende of pijnlijke herinneringen, gedachten, gevoelens of getriggerde
herinneringen aan de gebeurtenis
NEGATIEVE COGNITIES EN STEMMING:
• persistente en ook verwrongen gevoel van schuld, van zichzelf of anderen,
vervreemding van anderen of een aanzienlijk verminderd interesse in activiteiten, tot
een onvermogen om te belangrijke aspecten van de gebeurtenis te onthouden
PRIKKELBAAR & HYPERAROUSED:
• Zelf-destructief, agressief of roekeloos gedrag. Hypervigilantie. Verhoogde startle.
Problemen in concentratie. Slaapproblemen.
HEEFT EMMA PTSS NA DE BEVALLING?
HEEFT EMMA PTSS NA DE BEVALLING?
In deze casus een aantal aanwijzingen daarvoor
• Beschrijving van traumatische ervaring
• Significant effect op functioneren
• Symptomen
• Herbeleving: nachtmerries (“schrik er van wakker”), ongewenst aan
terugdenken (“blik van gynaecoloog staat me nog steeds bij”), fysieke
reactie bij binnengaan ziekenhuis (“benauwd”)
• Vermijding: wil niet aan plaats naderende bevalling en babykamer denken
• Negatieve cognities/stemming: gevoelens van schuld en falen, verwachting
weer te zullen falen
• Hyperarousal: snel geirriteerd, slaapproblemen, concentratieproblemen
Voordat diagnose kan worden overwogen
• Alle symptomen uitvragen
• Duur van klachten uitvragen
WAT ZIJN RISICOFACTOREN VOOR PTSS
NA DE BEVALLING?
Obstetrisch
Psychologisch
Ervaring
partus
RISICOFACTOREN - OBSTETRISCH
RISICOFACTOREN - OBSTETRISCH
• Zwangerschapscomplicaties (r=0.38)
• Vroeggeboorte
• Pre-eclampsie
• Bevalling (r=0.48)
• Instrumentele bevalling (vacuum/forceps)
• (Spoed)sectio
RISICOFACTOREN - PSYCHOLOGISCH
RISICOFACTOREN - PSYCHOLOGISCH
• PTSS in anamnese (r=0.39)
• Zwakke coping vaardigheden / stress (r=0.30)
• Depressie in zwangerschap (r=0.51)
• Angst voor de bevalling (r=0.41)
• Counseling/therapie in zwangerschap (r=0.32)
• Postpartum depressie (r=0.60)
RISICOFACTOREN – ERVARING PARTUS
RISICOFACTOREN – ERVARING PARTUS
• Negatieve ervaring bevalling (r=0.59)
• Gebrek aan (ervaren) steun (r=-0.38)
• Dissociatie (r=0.32)
HOE KUNNEN PTSS SYMPTOMEN ZICH
(IN EEN VOLGENDE ZWANGERSCHAP)
O.A. UITEN?
HOE KUNNEN PTSS SYMPTOMEN ZICH
(IN EEN VOLGENDE ZWANGERSCHAP)
O.A. UITEN?
• verzoek primaire sectio
• verzoek primaire epiduraal
• weigeren van versie bij stuitligging
• uitgebreid (inflexibel) geboorteplan
• frequent consulten, fysieke klachten, somatisatie
• niet verschijnen op afspraken
• vermijden gynaecologisch onderzoek
HOE KAN PTSS NA DE BEVALLING
WORDEN GEDIAGNOSTICEERD?
HOE KAN PTSS NA DE BEVALLING
WORDEN GEDIAGNOSTICEERD?
• Screening
• PTSS: “Hoe heeft u de (vorige) bevalling ervaren?
• Angst: “Hoe bang bent u voor de bevalling?
• Screeningsvragenlijsten
• TSQ, PCL-5, TES, PSS-SR
• Diagnostiek (psycholoog/psychiater)
• Klinisch interview
• CAPS, SCID, MINI
HOE KAN PTSS NA DE BEVALLING
WORDEN BEHANDELD?
KAN DAT OOK IN DE ZWANGERSCHAP?
HOE KAN PTSS NA DE BEVALLING
WORDEN BEHANDELD?
KAN DAT OOK IN DE ZWANGERSCHAP?
• Eye-movement desensitization & reprocessing (EMDR)
• Cognitieve (gedrags)therapie met exposure
• Antidepressiva
• bij co-morbiditeit met depressieve stoornis en/of
• onvoldoende respons op psychologische interventies
• Zwangerschap geen contra-indicatie voor behandeling
• geen nadelige effecten bekend, momenteel onderzoek
IS EEN TRAUMATISCHE ERVARING / PTSS
TE VOORKOMEN?
IS EEN TRAUMATISCHE ERVARING / PTSS
TE VOORKOMEN?
• Weinig kwantitatief onderzoek naar gedaan, wel kwalitatief
• identificatie van vrouwen at risk tijdens zwangerschap
• verwijzing/behandeling  altijd vragen naar ervaring vorige
bevalling
• psycho-educatie
• realistische verwachtingen
• wensen laten opschrijven (geboorteplan)
• bijv: graag zo veel mogelijk begeleiding, of liever zo veel
mogelijk met rust gelaten worden
• pas op voor inflexibele, pagina’s lange bevalplannen..
IS EEN TRAUMATISCHE ERVARING / PTSS
TE VOORKOMEN?
• Weinig kwantitatief onderzoek naar gedaan, wel kwalitatief
• (gevoel van) controle bieden
• afspraken over bijv. primaire epiduraal; inleiding
plannen/vermijden; geen VE op indicatie NVU
• electieve sectio?
• (continue) begeleiding durante partu (bewezen effectief)
• communicatie, betrokkenheid bij beslissingen
TAKE HOME MESSAGES
TAKE HOME MESSAGE 1
• Depressie komt veel voor 7-13%
• Grote gevolgen voor moeder en kind
• Wordt vaak niet herkend of geduid als fysiologische klachten bij
zwangerschap
• Routinematig screenen op depressie, evt gebruik vragenlijst
(EPDS)
• Afweging antidepressiva vs. niet-medicamenteuze behandeling
• Consequenties gebruik antidepressiva voor partus en kraambed
TAKE HOME MESSAGE 2
• 1/3 van de vrouwen ervaart de bevalling als traumatisch
• Traumatische ervaring is een subjectief begrip; niet de mening
van de gynaecoloog/verloskundige maar de ervaring van de
vrouw telt
• Vraag vrouwen altijd hoe ze de bevalling hebben ervaren
• Onderscheid tussen symptomen van trauma (PTSS) en van
depressie
• Ken de psychologische, obstetrische en situationele risicofactoren
voor PTSS na de bevalling
• Behandeling van PTSS is mogelijk (en vooral EMDR heeft vaak al
na 1-3 sessies effect).
• Wees u bewust van de rol van zorgverleners in het ontstaan EN
voorkomen van traumatische ervaringen
DISCUSSIE
ACHTERGROND INFORMATIE
LITERATUURLIJST
DISCUSSIE
• Screenen op depressie tijdens de zwangerschap en post partum?
• Screenen op PTSS?
• Door wie en wanneer?
• Hoe is de zorg bij u in het ziekenhuis rondom deze problematiek
geregeld?
• Ervaart de huidige vrouw steeds vaker / sneller / makkelijker een
bevalling als traumatisch (en hoe komt dat dan?)
of zijn we er (terecht?) veel meer alert op sinds een aantal
jaren?
• Wel of geen antidepressiva starten?
COGNITIEVE GEDRAGSTHERAPIE
Cognitieve en gedragsmatige interventies
Vaak 12-20 sessies
• Cognitief:
• Gedachten of overtuigingen die betrekking hebben op zowel de persoon
zelf als op de omgeving (ik wordt nooit een goede moeder of anderen zijn
den veel betere moeder dan ik)
• Eerst identificeren van negatieve gedachten en onderliggende
kernovertuigingen. Vervangen voor alternatieve, meer helpende gedachten
(ik doe mijn best om een goede moeder te zijn, meer dan mijn best kan ik
niet doen)
• Gedragsmatig:
•
•
•
•
Onvoldoende positieve activiteiten, activiteiten niveau is laag of neemt af.
Geen voldoening en schuldgevoelens tov sociale omgeving.
Verhogen van het activiteitenniveau
Plannen activiteiten
INTERPERSOONLIJKE PSYCHOTHERAPIE
Uitgangspunten:
• Verbeteren van de relaties met anderen
• Ingrijpende veranderingen of verstoringen van relaties kunnen tot depressieve klachten leiden
of deze verergeren
Vier foci:
• Rouw
Interpersoonlijke rolverandering
• Interpersoonlijk conflict
Interpersoonlijk tekort
Focus depressie tijdens zwangerschap/kraambed:
• rolverandering tijdens zwangerschap of na de geboorte van de baby
• doel:
• de adaptatie aan de (nieuwe) moederrol te bevorderen
• de kwaliteit van het interpersoonlijk functioneren te verbeteren
• hierdoor depressieve symptomen te reduceren
LITERATUURLIJST DEPRESSIE
• A depressed pregnant woman: depression in pregnancy and the post partum
period. Mijke Lambregtse-van den Berg, Inge van Kamp. Hoofdstuk 3
• Psychologische behandeling van depressies en angststoornissen tijdens de
zwangerschap en post partum: state of the art. Beekman, ter Kuile. NTOG 2015,
128:35-9.
• Richtlijn NVOG. SSRI-gebruik in de zwangerschap en tijdens de lactatie.
• Landelijke kenniscentrum Psychiatrie en zwangerschap.
• Farmacotherapeutisch kompas Depressie en antidepressiva.
• Complex challenges in treating depression during pregnancy. Chaudron. Am J
Psychiatry 2013, 170:12-20.
• Psychiatrische stoornissen bij zwangeren en kraamvrouwen. Wewerinke et. al.
NTvG 2006, 150:294-8.
LITERATUURLIJST PTSS
• Alcorn KL et al. Psychological medicine 2010;40.
• American Psychiatric Association (APA). Practice Guidelines for the Treatment of
Patients with Acute Stress Disorder and Posttraumatic Stress Disorder.
• Arntz A. Dutch translation of the PSS-SR. 1993. Maastricht, The Netherlands,
Maastricht University.
• Ayers S. et al. Psychol Med 2016 Apr;46(6)
• Boorman RJ et al. Midwifery 2014;30.
• Effective Treatments for PTSD: Practice Guidelines from the International Society for
Traumatic Stress Studies. ed 2nd, The Guilford Press, 2005.
• Grekin R et al. Clinical psychology review 2014;34.
• Hoedjes M. J Psychosom Obstet Gynaecol 2011 September;32(3):126-34.
• International Society for Traumatic Stress Studies. Effective Treatments for PTSD:
Practice Guidelines from the International Society for Traumatic Stress Studies. ed
2nd, The Guilford Press, 2005.
LITERATUURLIJST PTSS
• Landelijke Stuurgroep Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ:
Multidisciplinaire Richtlijn Angststoornissen. http://www ggzrichtlijnen nl/
• NICE. Post-traumatic stress disorder; The management of PTSD in adults and children
in primary and secondary care. London (UK): NICE guidelines, 2005.
• Soderquist J Psychosom Obstet Gynaecol 2002 March;23(1):31-9.
• Soet JE. Birth 2003 March;30(1):36-46.
• Stramrood CA et al. J Psychosom Obstet Gynaecol 2011;32:88-97.
• Stramrood. Reprod Sci 2011;18(7):645-53
• Weathers FW, et al. The PTSD Checklist for DSM-5 (PCL-5). 2013. National Center for
PTSD .
• White T, et al J Reprod Infant Psychol 2006;24:107-120.
• Wijma K, et al. Journal of anxiety disorders 1997;11.