Hoofdstuk 4 Huid

Hoofdstuk 4
Huid
Ik moet je waarschuwen, er komt dadelijk een schokkende foto van een
drukplek in beeld. We hopen dat je daardoor realiseert hoe belangrijk het is
goed voor je huid te zorgen. De wond oftewel decubitus is veroorzaakt door
verwaarlozing van de huid. Als je wat bang uitgevallen bent, wil je misschien
niet kijken. Ik raad je aan toch te kijken en dit beeld als een waarschuwing
vast te houden: je moet serieus zorgen voor je huid.
Invoegen decubitus foto ?
De huid is een opmerkelijk orgaan. Het voert mooie taken uit die belangrijk
zijn voor je lichaam. Je moet goed voor je huid gaan zorgen, zeker als je
gevoel onder het niveau van de dwarslaesie beperkt is.
De huid zorgt ervoor dat de lichaamstemperatuur op orde blijft. Voor je
dwarslaesie waarschuwde de huid je als iets op je lichaam drukte of als er
schade was, zoals een verwonding, verbranding of kneuzing. Na de dwarslaesie
krijg je deze waarschuwingen niet meer en wordt het ook lastiger om de
temperatuur op orde te houden.
Welkom in de wereld van de drukplek. Het controleren van je huid en het
voorkomen van drukplekken kan wel eens een van je belangrijkste taken zijn
bij het zorgen voor je lichaam. Dit hoofdstuk legt alles uit over het voorkomen
van problemen, de risicofactoren en de maatregelen die nodig zijn als er
drukplekken zijn.
Sommige mensen hebben het geluk gevoel te hebben onder het niveau van de
dwarslaesie, maar voor alle anderen is het belangrijk niet in een ziekenhuis of
revalidatiecentrum terecht te komen met decubitus. Het genezen van
decubitus kan lang duren. Dus voorkomen is in dit geval 100 keer beter dan
genezen!
4.1 Je huid
Je huid is het grootste orgaan van het lichaam. Het heeft een ingewikkelde
structuur die veel taken uitvoert voor je lichaam. Hij geeft je informatie over
de omgeving en waarschuwt voor gevaar. De huid houdt je koud in warm weer
en warm bij kou. Het is misschien moeilijk voor te stellen, maar je hersenen
besteden meer tijd aan de huid dan aan je gehoor. De huid is opgebouwd uit
twee lagen, de buitenste laag heet de opperhuid en de onderste laag de
lederhuid.
opperhuid
lederhuid
talgklieren
zenuwuiteinden
zweetklieren
De opperhuid
De opperhuid voorkomt uitdroging van de diepere lagen en beschermt voor
schade. Er zitten vele gaatjes in. Fijne en grove haren dringen erdoor heen. De
opperhuid bevat ook een kleurpigment, deze helpt de huid beschermen tegen
de zon.
De lederhuid
De binnenste laag van de huid bevat vele kleine bloedvaten en gevoelige
zenuwen, die zowel lichte aanraking als diepe druk waarnemen. Het
wortelsysteem van de haren, de follikels, groeit in de lederhuid. De lederhuid
heeft ook twee soorten klieren, de zweetklieren en de talgklieren.
De talgklieren
Deze klieren brengen een vetachtige stof naar de haarfollikels. Deze stof vloeit
langs de haren naar het oppervlakte van de huid. Hier vormt het een
beschermende laag die de huid zacht houdt.
De zweetklieren
De zweetklieren pompen een zoutachtig water naar het de oppervlakte van de
huid. Als het zweet verdampt, verkoelt het het lichaam. Zweet bevat ook
zouten en mineralen die het lichaam kwijt moet.
4.2 Huid en dwarslaesie
Je vroege alarmeringssysteem
De huid geeft belangrijke informatie door aan de hersenen. Bijvoorbeeld welke
delen van het lichaam te heet of te koud zijn, waar kleding te strak zit en waar
de huid beschadigt door verwonding, kneuzing of verbranding. Als antwoord op
deze informatie opent de huid om te zweten en je koel te houden of sluit en
zet je haren rechtop om je warm te houden.
De huid is een altijd waakzaam, 24 uur per dag
werkende informatiebron over hoeveel bloed er
toegevoerd moet worden naar elke vierkante
millimeter van de huid. Op vele manieren die je niet
bewust bent, past ons lichaam zich constant aan,
ontlast het de druk of vermijd het gevaarlijke
oppervlakten. Deze fantastische samenwerking tussen
lichaam en hersenen stopt nooit, zelfs niet als je
slaapt..... totdat je ruggenmerg beschadigd raakt.
Een dwarslaesie gooit dit systeem overhoop. Meestal
heb je geen gevoel onder het niveau van de
dwarslaesie. Hierdoor krijgen de hersenen geen
alertheidssignalen van gebieden van de huid die niet
genoeg bloed krijgen, te warm of te koud zijn,
beschadigd of gekneusd raken.
Een dwarslaesie betekent dat je zelf continu de taak van beschermen van de
huid moet overnemen. Omdat je niet kunt reageren op signalen van schade op
het moment dat het gebeurt, moet je schade voorspellen en voorkomen
voordat het gebeurt.
Dit is een grote verantwoordelijkheid. Als er iets is dat belangrijk is om te
onthouden dan is dat: 'De prijs van vrijheid is eeuwige alertheid.'
4.3 Wat is een drukplek?
Schade aan de huid en het weefsel eronder noem je decubitus. Vaak is dit het
gevolg van constante druk op de huid.
Na de dwarslaesie voel je niet meer als de huid een slechte doorbloeding heeft.
Als je lange tijd in dezelfde positie zit of ligt, knijpt de druk op het lichaam
kleine bloedvaatjes dicht. Deze bloedvaatjes voorzien de huid van zuurstof en
voedingsstoffen.
Dit dichtdrukken komt vooral voor op plaatsen waar de botten dichtbij de
oppervlakte van de huid liggen. Als de huid te lang geen voeding en zuurstof
krijgt sterft deze af en ontstaat er een drukplek. De schade varieert van een
rode huid tot ernstige diepe wonden met schade aan de spieren en botten.
De indeling van drukplekken
Categorie I
Het allereerste begin van decubitus wordt gekenmerkt door een rode vlek
op de huid. Als de grootheid niet korte tijd als met de vinger druk op de
huid wordt uitgeoefend is er sprake van decubitus. Hoewel het nog niet
duidelijk zichtbaar is, is er ook in dit stadium al veel schade toegebracht aan
het huidweefsel.
Categorie II
In deze categorie wordt de eerste ernstige schade zichtbaar. Deze bestaat
meestal uit een met bloederig vocht gevulde blaar of een droge, zwart
gekleurde opperhuid. Ook kunnen nu zeer oppervlakkige zweren ontstaan.
De opperhuid en een deel van de lederhuid is betrokken bij de schade.
Categorie III
Nu is de gehele dikte van de huid afgestorven en vaak ook een deel van het
onderhuidse vetweefsel. Er bestaat nu dus een diepe zweer. De spieren
onder de huid zijn echter nog niet door decubitus aangetast. Het
afgestorven huidweefsel is geel of zwart van kleur.
Categorie IV
Hierbij is er ook sprake van aantasting van spierweefsel. Er zijn nu diepe
wonden ontstaan (soms centimeters diep!). Vaak is de zweer veel groter
dan op het eerste gezicht lijkt. Er is dan sprake van holtevorming en
ondermijning van de huid. Een gat in de huid van enkele centimeters kan
soms de 'toegang' zijn tot een vele centimeters grote holte die tot ver onder
de huidranden van de zichtbare opening doorloopt.
4.4 Preventieve maatregelen
Drukplekken kunnen in verrassend korte tijd ontstaan en kosten
onvoorstelbaar veel tijd om te genezen. Een decubitus plek die in een paar uur
tijd ontstaat kan wel tot 6 maanden nodig hebben om te genezen. Het goede
nieuws is dat drukplekken goed te vermijden zijn en ontdekt kunnen worden in
een vroeg stadium. Hier volgen een aantal zaken die de oorzaak kunnen zijn
van drukplekken.
In je rolstoel
Risicogebieden: tubers (de zitbotten), onderrug, achterkant van de hielen,
handpalmen.
• gebruik een geschikt kussen en vervang het voor het uit elkaar valt. Bij
een schuimkussen 1-2 jaar.
• Houd luchtdruk kussens op de juiste druk.
• Let er op dat het kussen in de juiste positie in de stoel ligt. Meestal is er
een verschil tussen de voor- en achterkant van een kussen.
• Verminder de druk minstens een paar keer per uur.
• Let er op dat de rolstoel goed ingesteld is voor jou.
• Ben alert op de knokkels van de tenen, voeten en enkels.
• Mensen die handbewogen rolstoel rijden kunnen hun handen
beschermen door handschoenen te dragen.
• Bewaar sleutels, kleingeld of andere harde voorwerpen niet in zakken
van kleding of onder of tussen de benen.
In je
•
•
•
•
douche-toiletstoel
Houd de douche-toiletstoel in een goede conditie.
Dek alle uitstekende schroeven af met isolatietape.
Zorg ervoor dat remmen goed werken op natte oppervlakten, hou
banden goed opgepompt.
De voeten en enkels lopen het meeste risico tijdens transfers in de
douche.
In je bed
Risicogebieden: bekken, heupen, stuitje, knieën en enkels.
• Gebruik kussens om risicoplaatsen op te vullen. Bijvoorbeeld tussen je
knieën.
• Vermijd ligposities waarbij je benen elkaar raken.
• Draai regelmatig om druk te verminderen.
• Slaap in buiklig als dat lukt om risico te verminderen.
• Gebruik een goed ondersteunende matras.
• Vervang het matras iedere 8-10 jaar of als het nodig is.
• Zorg ervoor dat lakens en onderlakens vrij zijn van kreukels. Let bij
aanschaf op het materiaal van het laken.
• Vermijd het gebruik van elektrische dekens, kruiken of pitzakken.
Kleding
Als je nieuwe kleren koopt, of je huidige kledingcollectie wilt controleren let
dan op de volgende punten:
•
•
•
•
•
•
Achterzakken en scherpe delen aan je broek verwijderen om te
voorkomen dat ze afdrukken achterlaten op de huid.
Het meeste ondergoed is te strak met extra dikke naden. Goed
aanlsuitende boxer shorts zonder naden zijn het beste.
Ondergoed kan binnenste-buiten gedragen worden om naden weg te
houden van de huid.
Thermisch ondergoed is prima- ze houden je warm en laten meestal
geen afdruk achter op de huid.
De meeste kleding is ontworpen om staand te dragen en passen minder
goed in een zittende positie.
Bovenkleding en jassen die ruim zitten rond de schouders en armen
geven meer bewegingsvrijheid.
Schoenen en sokken
• Draag altijd geschikte schoenen, zomers en 's winters
• Sokken moet goed passen en niet plooien.
• Sokken kunnen binnenste-buiten gedragen worden om naden weg te
houden van de huid.
• Vermijd sokken met strakke elastiek bovenaan, zoals bijvoorbeeld
sportsokken, zij belemmeren de bloedsomloop.
• Koop geen strakke schoenen- koop schoenen 1-2 maten te groot om
zwelling op te vangen.
• Controleer je voeten de eerste dagen als je nieuwe schoenen draagt
extra zorgvuldig.
4.12 Voertuigen
•
•
•
•
Autozittingen, gordels, stuurwielen en schakelpoken kunnen in de zon
erg heet worden, soms wel meer dan 60 graden!
Uitlaatpijpen zijn meestal scherp en extreem heet- let op aan de
achterkant van de auto!
Parkeer de auto altijd in de schaduw als het mogelijk is en check de
temperatuur van de zitting voordat je een transfer maakt.
Let erop niet je huid over het rolstoelwiel of langs de deurstijl te slepen.
Reizen
• Gordels zijn niet alleen wettelijk verplicht, ze helpen je ook je balans te
houden.
• Mensen met een tetraplegie kunnen een profijt hebben van het
gebruiken van een borstgordel voor extra balans en ondersteuning.
• Bescherm altijd je voeten als je rijdt.
• Autoverwarming kan brandwonden veroorzaken, vooral als je voet in de
ventilatiestroom staat.
• Schapenvacht op de auto zitting of rolstoelkussen leggen kan een goed
idee zijn.
• Stop regelmatig tijdens autoritten (elke 100 kilometer) en kom uit de
auto om de druk te verminderen.
Brandwonden
Huid en vlees begint te verbranden en beschadigen
bij 43 graden C, of beneden 4 graden C. Veel
huishoudelijke apparaten overschrijden regelmatig
deze grenzen. Let op de volgende items:
Verwarmingen en vuur
Je moet minimaal 2 meter van elke warmtebron af
zitten. Als je gezicht heet aanvoelt is de kans groot
dat je voeten al verbrand raken. Voetplaten worden
ook makkelijk te heet als je te dichtbij een
warmtebron staat.
Ovens en fornuizen
Ovens en fornuizen zijn niet ontworpen om vanuit een rolstoel te gebruiken.
Zorg ervoor dat je altijd een werkvlak ernaast hebt op een goede hoogte om
pannen en schalen makkelijk erop te plaatsen. Sommige elektrische ovens
hebben deuren die naar boven open gaan om makkelijker bij het eten te
kunnen. Let erop dat mouwen niet op de pannen komen. Als je de oven
gebruikt, trek dan het ovenrooster naar buiten voordat je het voedsel erop
legt.
Je
kunt
je
makkelijk
verbranden
aan
de
kookplaten,
verwarmingselementen en zelfs de deur van de oven.
4.4 Andere risicofactoren
Heet eten en drinken
Plaats geen hete borden op je benen of hete dranken tussen je benen in. Het is
verrassend makkelijk om je huid te verbranden en veel mensen, die normaal
alert zijn branden hun huid op deze manier.
Baden en douches
• Het badwater mag nooit meer dan 42 graden zijn.
• Test altijd de temperatuur van het water voordat je in bad gaat –
gebruik hiervoor je hand of een thermometer.
• Pas nooit de watertemperatuur aan terwijl je onder de douche bent.
• Let erop dat het gebruik van water ergens in het huis de temperatuur
van het douchewater niet beïnvloedt.
• Voeg geen heet water toe terwijl je in bad zit.
• Let op hete water pijpleidingen rond het bad of onder de wastafel.
Urine en ontlasting
• Zowel urine als ontlasting kan een zuurverbranding geven- zorg ervoor
dat je altijd goed gewassen en droog bent.
Snij- en schaafwonden
Kleine snij- en schaafwonden kunnen de huid verzwakken en duren lang om
goed te helen. Sommige mensen merken dat het omhoog leggen van een been
met een wond de genezingstijd verkort. Maak snij- en schaafwonden altijd
goed schoon en desinfecteer de wond met een gaasje of verband. Verschoon
verband regelmatig en laat de wond regelmatig korte periodes drogen.
Kou en wonden door bevriezing
Je kunt je gemakkelijk verwonden door te veel kou. Wonden door bevriezing
ontstaan gemakkelijk en daarvoor hoef je niet naakt in de sneeuw te zijn!
Kleed jezelf warm aan bij koud weer.
Puistjes
Puistjes of pukkeltjes zijn een dreigende bron van infectie en kunnen tot
huidschade leiden. Let vooral op pukkeltjes op het zitvlak.
Roken
Er is niets dat de bloedsomloop meer belemmerd dan roken. Dit betekent meer
risico voor de huid en zorgt ervoor dat de huid minder snel heelt.
Bestaande schade
Elke verdikking, kneuzing, afdrukken, brandwonden etcetera betekent dat huid
al beschadigd is. Als op die plekken veel druk komt kan dit gemakkelijk tot
decubitus leiden.
Vocht
Zweet en urine kunnen de huid verzwakken. Let speciaal goed op bij de
bilspleet. Dit gebied kan vochtig worden en barsten. Droog altijd goed af
tussen de tenen. Bacteriën kunnen gemakkelijk een ingang vinden in je
lichaam door smalle scheurtjes in de huid.
Schimmelinfecties
Schimmelinfecties kunnen de structuur van de huid verzwakken en daarmee
wordt de huid gevoelig voor drukplekken. Schimmelinfecties zijn te zien door
droge, schilferige en rode huid of scheurtjes in de huid. Na het douchen, droog
de huid goed af en gebruik een antischimmel poeder bij geïnfecteerde
gedeeltes.
Gewicht
Bij heftige afname of toename van lichaamsgewicht is het risico op decubitus
groter.
4.5 Je voeten
Voetschimmel
Voetschimmel is zichtbaar door droge, schilferige en rode huid tussen de
tenen. Let erop de voeten en tenen goed droog te maken na het douchen en
gebruik een antischimmel poeder. Als er geen verbetering optreedt na een
week raadpleeg een dokter. Voetschimmel kan een ontsteking veroorzaken
waardoor een ziekenhuisopname en antibiotica noodzakelijk is.
Ingegroeide teennagels
Dit lijkt niet gevaarlijk, maar kan autonome dysreflexie veroorzaken. De eerste
tekenen zijn rode gebieden rond het nagelbed en in de hoeken van de nagels.
Indien niet goed verzorgd kan het gemakkelijk geïnfecteerd raken.
4.6 Behandeling van drukplekken
Ondanks de beste bedoelingen kan er wel eens een drukplek ontstaan. Schaam
jezelf nooit om dit te melden en hulp te zoeken. Verwaarloosde drukplekken
gaan niet weg, ze zullen alleen maar erger worden.
• Controleer je lichaam elke dag, 's morgens en 's avonds. Gebruik een
spiegel voor gebieden die je niet kunt zien.
• Kom meteen in actie! Vanaf het moment dat je een rode plek ziet of zelfs
maar een drukplek vermoedt is bedrust noodzakelijk totdat de huid
helemaal hersteld is. Bedrust geeft een toename van bloedtoevoer naar het
beschadigde deel en zorgt ervoor dat de huid sneller hersteld.
• Vraag altijd advies van een arts om je te helpen een beslissing te nemen of
het probleem thuis opgelost kan worden of dat een opname in een
instelling noodzakelijk is.
4.7 Druk verminderen
Als je met mobiliseren begint na een periode van bedrust is drukvermindering
belangrijk. Als je alertheid hiervoor verslapt, kan het gebeuren dat de drukplek
terug komt, met als gevolg dat er weer bedrust nodig is. Er zijn verschillende
methoden om druk te verminderen in je rolstoel. Zoek uit welke voor jou
werkt. Als het niet mogelijk is zelfstandig op te drukken, probeer dan
verschillende methoden met de zorgverleners die je ondersteunen.
Onthoudt:
• Drukvermindering is belangrijk om schade aan de huid te voorkomen.
• Pas drukvermindering elke tien minuten toe gedurende minimaal 30-60
seconden.
• Gebruik een stopwatch of wekkertje om je aan de tijden te herinneren.
• Methoden om de druk te verminderen in de rolstoel zijn:
-­‐ Liften
-­‐ Zijwaarts leunen
-­‐ Voorover leunen
Liften
Je hebt voor deze manier een redelijk goede arm en
schouderkracht nodig om het effectief te kunnen
uitvoeren. Je fysiotherapeut kan je technieken leren
om de mogelijkheden te bekijken.
Zijwaarts leunen
Dit kan effectiever zijn als er beperkte arm- of
schouderkracht is. Let erop dat je voldoende zijwaarts
leunt om je zitbot vrij te maken van het zitkussen.
Voorover leunen
Dit kan ook goed werken voor mensen met beperkte
arm- of schouderkracht. Als je deze methode de eerste
keer probeert, doe dit dan samen met iemand die
ervoor zorgt dat jij of de rolstoel niet voorwaarts kiept.
Mobiliseerschema
Mobiliseer schema na gesloten decubitus:
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
Dag
1
2
3
4
5
5
6
7
8
9
10
11
12
13 + 14
2 x 15 minuten
1 x 15 minuten + 1 x ½ uur
2 x ½ uur
1 x ½ uur + 1 x 1 uur
1 x 1 uur + 1 x 1 ½ uur
2 x 1 ½ uur
1 x 1 ½ uur + 1 x 2 uur
1 x 2 uur + 1 x 2 ½ uur
2 x 2 ½ uur
1 x 2 ½ uur + 1 x 3 uur
2 x 3 uur
1 x 3 uur + 1 x 3 ½ uur
2 x 3 ½ uur
Volledig mobiliseren met 2 x controle (rond 13 uur en 18 uur)
van de huid gedurende 2 dagen.
Aanwijzingen:
• Wanneer het litteken rood wordt na het mobiliseren en roodheid trekt
binnen een half uur weg, dan mag je doorgaan met het schema.
• Wanneer de roodheid niet na een half uur wegtrekt, kun je het
mobiliseren niet uitbreiden en kun je pas weer doorgaan op de dag dat
de roodheid is weggetrokken.
• Wanneer het litteken weer open gaat moet je stoppen met het
mobiliseren, de wond laten genezen en daarna het mobiliseren opnieuw
te starten bij bij de eerste dag.
• Wanneer antistolling is gestart tijdens de ligfase, dan mag dit gestopt
worden wanneer je in totaal 6 uur per dag mobiliseert.
Gefeliciteerd, je hebt het hoofdstuk over de huid afgerond!