- Scholieren.com

Opstel geschiedenis
Van oudheid naar middeleeuwen
Waarom wordt er gezegd dat in 500 een nieuwe tijd aanbrak?
Hedendaagse geschiedenisboeken leren ons dat in 500 een nieuwe tijd aanbrak, namelijk de
middeleeuwen. Maar is het terecht dat historici in 500 een streep hebben getrokken tussen
de oudheid en de middeleeuwen?
De Italiaanse humanisten hebben ooit de term ‘middeleeuwen’ bedacht. Zij leefden in de tijd
na de middeleeuwen, de Renaissance. Zij waren geboeid door de klassieke oudheid, een
bloeitijd, en wilden in de Renaissance daar naar terug. De tijd tussen hun tijd en hun
ideaalbeeld vonden zij maar barbaars. Dat kan best kloppen, want prachtige Romeinse
gebouwen zijn verwoest, de Franken vonden een nieuwe bouwstijl uit die totaal anders was
dan de stijl van de Romeinen en Grieken en Romeinse boeken werden teruggevonden onder
het stof en vuil. De mensen moesten weer noodgedwongen terug naar landbouw, bij gebrek
aan handel, die was verdwenen. Dat zij de middeleeuwen barbaars vonden, is wel duidelijk.
Zodoende komen ze aan de term middeleeuwen: een tussenperiode.
Maar vanaf wanneer begon die tussenperiode? De breuk is in 500 gelegd. Basis hiervan ligt
waarschijnlijk bij de val van het West Romeinse Rijk, in 476 na Christus. Door deze
discontinuïteit, dingen veranderen, begonnen de middeleeuwen. Een andere discontinuïteit
hangt hier sterk mee samen: de verdwijning van de ooit zo levendige handel in het Romeinse
rijk. In de oudheid leefden mensen van de landbouw en van de nijverheid en handel in de
grote steden, bijvoorbeeld de miljoenenstad Rome. Maar als de handel verdwijnt en de elite
trekt weg uit de stad, moesten mensen wel terug op de landbouw als enige middel van
bestaan. Ook deze discontinuïteit wijdde de middeleeuwen in.
Dit lijkt allemaal heel duidelijk en logisch. Maar het grote probleem is nu dat deze
discontinuïteiten al veel langer aan de gang waren dan vanaf 500. De oorzaak hiervan ligt bij
de volkeren van Noordwest Europa, bijvoorbeeld de Germanen. Zij vonden het nodig om
met zijn allen naar het Romeinse Rijk te verhuizen en eigen koninkrijkjes te stichtten.
Hierdoor verbrokkelde het Romeinse Rijk en verslechterde de economie door verminderde
inkomsten uit belastingen, waardoor het Rijk uiteindelijk ten val kwam. Als we dit zo horen,
moeten we eigenlijk de scheidslijn eerder plaatsen dan 500, namelijk al in de 4de eeuw, toen
deze volksverhuizingen zijn begonnen.
Tot zover de discontinuïteiten. Er waren ook nog veel continuïteiten, dingen die hetzelfde
bleven, veel meer dan alles wat veranderde. Zo bleef het christendom de voornaamste
godsdienst. Sterker nog, deze kreeg alleen maar meer aanhangers. Ook bleven nog
verscheidene Romeinse gebruiken intact, zoals hun belastingsysteem en de manier van
rechtspreken. Ook bleef het Oost-Romeinse Rijk nog wel intact, tot in de 11de eeuw. Veel
bleef nog gewoon hetzelfde. Hierdoor zou je juist kunnen zeggen dat de breuk in 500
onterecht is.
Als we kijken naar wat de middeleeuwers er zelf van vonden, komen we op een verrassend
element: sommige volkeren zien zichzelf als opvolgers van de Romeinen. Dit waren de
Franken. Zij zagen zichzelf als opvolgers van de Romeinen uit de oudheid en ze vonden ook
dat hun keizer gelijk stond aan keizer augustus, de eerste Romeinse keizer. Zij leggen de
breuk dus helemaal niet in 500, maar nog veel later. De Franken die dit gezegd hebben,
leefden in 800 na christus. De breuk zou, als je het hun zou vragen, waarschijnlijk onterecht
zijn.
Een Romeinse schrijver, Augustinus, vond in 426 juist wel dat er een breuk was. Hij zag dat
het Romeinse Rijk aan het veranderen was en dat het einde nabij was. Hij bedoelde wel het
einde van het aardse rijk, maar had wel door dat veranderingen leidden tot iets nieuws. Hij
heeft dus voor een deel gelijk gekregen, het einde van zijn tijd was inderdaad nabij. Maar dat
was dus wel al in gang gezet.
Moeten we nu de breuk zo laten, naar voren plaatsen, of juist naar achteren? De scheidslijn
naar achteren plaatsen vind ik niet. Het einde van het West-Romeinse Rijk is wel van enorme
betekenis geweest. Hierdoor veranderde er veel. Erg belangrijk vind ik de ontwikkeling van
het hofstelsel. Dit was zo’n andere manier van leven dan in de oudheid, dat je er wel een
streep tussen kunt zetten. Het hofstelsel is ontstaan door de val van het West-Romeinse Rijk,
dus in dat geval is 500 wel terecht.
Naar voren plaatsen vind ik moeilijker. De volksverhuizingen waren al wel in gang gezet voor
500. Maar wanneer begonnen die dan precies? Ook weer niet zoveel eerder, maar een jaar
of 100.
Laten we maar gewoon de breuk bij 500 houden. Maar dan moeten er wel nuanceringen in
de hedendaagse geschiedenisboeken komen. Want het hele probleem van de breuk in 500
staat er dus niet in.